याे बिचित्रकाे संसार हाे । बास्तवमै अनेक दृष्य अदृष्य चित्रैचित्र भएकाे बिचित्रकाे संसार रहेछ । श्रृष्टिकर्ताले श्रृष्टी गर्दा नै बिचित्र कै बनाई दिएका रहेछन् । प्राणी जगतकै चेतनशील मानिन्छ मानबलाई । मानब सभ्यता बिकासक्रमकाे इतिहास काेट्याउने हाे भने ढुंगे युगदेखि आधुनिक युगसम्म आईपुग्दा आमुल परिवर्तनहरु भएका छन् । जब मानिसले आगाे उत्पन्न गर्न जान्याे तब मानब सभ्यता बिकासक्रमको कायापलट भयो । हरपल सुखी र खुसी जिवन बिताउने लाेभलालसामा हाेमिएका मानब आजका मितिसम्म पनि उही अभियानमा दिनरात लागि नै रहेका छन् ।

त्याे सुखी र खुसी जिवन कहिले भेटिने हाे अझै अत्ताेपत्ताे छैन । बर्तमानलाई सहज, खुसी र सुखी बनाउने चिन्तामा दिन प्रतिदिन 

आफुमा भएकाे बाठाेपनकाे उपयाेग गर्दै आफ्नाे बलबुताले भ्याएसम्म सुदुर भविष्यको पनि चिन्ता गर्न थाल्याे । त्याे पनि आफ्नाे लागि मात्र होईन पुस्ताैं पुस्तासम्मका लागि । 

सामाजिक बिकासकाे क्रममा बिभिन्न बादहरु जन्मिए र परिक्षित भए । कति हुर्कन नपाउँदै सकिए, त कति अझै अभ्यासमा छन् । कति जन्मिने क्रममै पनि छन् । जुन निरन्तर प्रक्रिया पनि हाे । यसै क्रममा जब पुँजीबादकाे जन्म भयाे, त्यसैले बिश्वमा आर्थिक क्रान्ति ल्याएकाे हाे भन्नेमा पुँजीबादीहरुकाे एक मत छ । यस कुरामा पुँजीबादकाे बिराेध गर्नेहरु पनि एकहदसम्म सहमत छन् । पुँजीबादले संसारमा यसरी गहिराे जरा गाड्दै फैलियाे कि अन्यबादहरु कति डाइनाेसर झैं लाेप भए । कति पुँजीबाद मै बिलय भए ।सामन्तबादकाे कट्टर बिराेधी र साम्यबादकाे पक्षधरहरुलाई पनि माैलाउदै गएकाे पुँजीबादका कारण मैदानमा टिकिराख्न हम्मे हम्मे परिरहेकाे छ । तसर्थ समग्रमा भन्नुपर्दा आजकाे संसार पुँजीबादकाे कब्जामा छ भन्दा अतियुक्ति नहाेला । जसले गर्दा जुनसुकै बाद कुनै न कुनै कारणले पुँजीबादबाट अछुताे रहन सकेकाे छैन । त्यही कारण बर्तमानमा समाजबादकाे पक्षधरहरु पनि भाषा र मार्ग सच्याउँदै पुँजीबाद हुदै समाजबादमा पुग्ने परिकल्पना गर्न थालेका छन् । उनीहरु पुँजीबादमा उपलब्ध श्रम, श्रोत र साधनकाे अधिकतम उपयाेग तथा उच्चतम् उत्पादन गर्ने र त्यही अधिकतम् र पुर्ण उत्पादनकाे सर्वोत्कृष्ट अवस्थामा नै समाजबाद प्राप्त हुने बिश्वास राख्दछन् । समग्रमा हेर्दा पुँजीबादलाई अन्य बादले पनि धेरथाेर उपयाेग गरेकै देखिन्छ । हुन त कुनै पनि बाद आफैमा साध्य हाेइन तर साध्य प्राप्तिका लागि उपलब्ध साधनहरुकाे अधिकतम् उपयाेग गरी पूर्ण उत्पादन गर्ने महत्वपूर्ण माध्यम भने पक्कै हाे । हरेक बादका गुण सहित धेरथाेर अवगुण पनि हुन्छन् । यसबाट  पुँजीबाद पनि अछुताे छैन । विश्वमा जसले पुँजीबादकाे प्रतिउत्पादनलाई जति न्युनिकरण गर्न सक्याे वा प्रतिउत्पादनलाई सही ब्यवस्थापन गर्न सक्याे त्याे त्यति नै सफल मानिएकाे छ । जस्तै, अहाेरात्र खटेर श्रम गर्नेकाे पिडादायी प्रसंगलाई केन्द्रमा राखेर लेखकाे सारलाई पुँजीबादकाे अवगुणको अंश पस्कने चेष्टा गरेकाे छु ।

दुनियाले खाेरियाकाे कुनाकाप्चा खाेस्री श्रम गर्ने कृषकले छरेकाे तोरी बाली सप्रेकाे मात्र देख्छन् तर उसकाे भित्री ब्यथा कसलाई के थाहा ? कुत बुझाएर बाँकी रहेकाे तोरी पनि अर्कैले “भब्यताका साथ दशैं मनाउन पर्याे” भन्दै लगेर तेल पेल्छ । कृषकसंग भने  चाेख्यान हाल्न र भान्सामा भुटुन हाल्न समेत थाेपाे तेल हुदैन । यही अफ्ठ्याराे पिडामा मुखियाले उठाैती भन्दै दुई माना ताेरीकाे साँवा, ब्याज र ब्याजकाे स्याज समेत जाेडेर एक पाथी घ्यू नाईटाेमा लगाउनका लागि उपलब्ध गराउन उर्दी जारी गर्छन् ।

माथि उल्लेखित प्रसंग पुँजीबादी समाजमा घटिरहेका अनेक खाले बिकृत घटनाहरुले निम्त्याएकाे दु:खद् परिणामहरु मध्यकाे एक  प्रतिनिधि घटना मात्र हो । पुँजीबादमा खास श्रम गर्नेले पाउने मुल्य तुलनात्मक रुपमा ज्यादै न्यून छ । जसका कारण उनीहरुकाे जीवनस्तर कठिन र दयनीय छ । सारा जीवन बाच्नका लागि आवश्यक आधारभूत बस्तुको जाेहाे गर्दैमा ब्यतित हुन्छ । आजकल पुँजीबादी समाजमा जानी नजानी “भबिष्यका लागि आवश्यक जाेहाे गर्न र सक्ने जति लुट्नका लागि जुट” भन्ने अभियान माैलाउदै गइरहेकाे देखिन्छ । जसका कारण गरिब र धनी बिचकाे खाडल पुरिनुकाे सट्टा झन झन बढ्दै गइरहेकाे छ ।

भन्नलाई जे भनिएता पनि परिणाममा पुँजीबादकाे चरणमा मानिस आफुमा बढी केन्द्रिकृत भएकाे र भाैतिक सुखलाई केन्द्रमा राखेकाे देखिन्छ । जसले गर्दा मानिस आफ्नाे सुन्दर, सुखी र खुसी भबिष्यकाे खातिर सकि नसकी “जाेहाे” गर्न मै  तल्लिन हुन्छ । त्यसपछि आफ्ना इष्टमित्र, नाताकुटुम्ब, बर्ग, भुगाेल आदिलाई प्राथमिकतामा राख्छन् ।  सैद्धान्तिक रुपमा जे जस्ताे स्वच्छ र बिभेद रहित दर्शन छाँटे पनि ब्यवहारत: “जाेहाे” कै आधार सामाजिक हैसियत मापनकाे प्रमुख मापदण्ड बनेकाले सक्दाे अत्यधिक “जाेहाे” गर्ने नै जीवनकाे मुख्य लक्ष्य बन्न पुगेकाे छ। उक्त लक्ष्य प्राप्तिका लागि साम, दाम, दण्डभेद् प्रयाेग गर्न मानिस तयार रहन्छ ।पुँजीवादमा प्रारम्भताका सैद्धान्तिक रुपमा समाज पनि पराेपकार, धर्म, प्राणी जगतकाे भलाे, सर्बाेच्च चेतनशिलता, जगत भलाेका लागि दर्शन छाट्न तल्लिन हुन्छ र त्यसले निरन्तरता पनि पाइरहन्छ । तर ब्यवहारिक रुपमा भने त्यही समाजका सदस्य बिस्तारै एक अर्कासंग बिग्रह, ब्यक्तिबादी स्वार्थी र समाजले ठानेकाे उच्च हैसियत सहित अरु भन्दा भिन्न भएर बाँच्न उत्प्रेरित हुन्छ । यस्ताे परिस्थतिले समाजमा थाहा नै नपाई असमानताकाे खाडल बढाउँदै गइरहेकाे छ । धनी झन झन धनी र गरिब झन झन गरिब बन्दै जाने अवस्था श्रृजना भएकाे छ । र सर्बाेकृष्ट प्राणीमा रहेकाे प्रमुख बिशेषता “मानवता” दिन प्रतिदिन हराउँदै गइरहेकाे छ । एक हिसाबले भन्नुपर्दा पुँजीबादकाे उपयाेग गर्दै जाँदा यस्ताे दलदलमा फसिन्छ कि त्यसबाट उत्रनै गाह्राे हुन्छ र भुल भुलैयामा रमिते बनिदिदा समाजबादकाे लक्ष्यमा पुग्ने सपना सपनामा नै सिमित हुन्छ । जाे अहिलेकाे बिश्ब परिघटनाले देखाई रहेकाे छ ।  त्यसैले समाजबाद भेटाउने नै लक्ष्य हाे भने  बर्तमानमा पुँजीबादकाे पथ हुँदै अघि बढ्ने रणनीति परित्याग गरेर समाजबादका आधारस्तभ सहितकाे पृथक पथ तयार गर्न जरुरी छ । पुँजीबादकाे उपयाेगका क्रममा हुन सक्ने प्रतिउत्पादक परिणामलाई सक्दाे कम गर्ने र उब्जिएका प्रतिउत्पादक परिणामलाई समय मै सही ब्यवस्थापन गर्ने गरी यसका सिद्धान्त र ब्यवहारमा सक्दाे सामाञ्जस्यता ल्याएर अघि बढ्नु जरुरी देखिन्छ ।

सुपेन्द्र बस्नेत

अमेरिका