बिचार

अझै पनि रुवाउँछ भैरेले दशैंमा

प्रेमकृष्ण श्रेष्ठ / कीर्तिपुर

फेरी एकपटक नेपालीहरुको महान चाड दशैं नजिकै आएको छ । दशैं वर्षमा एकपटक सत्यको विजय भएको कथा लिएर हिन्दुधर्मावलम्बी माझ ओर्लिन्छ । आस्थामनहरु आफ्नै देबीको जयमा प्रफुल्लित नहुने कुरै भएन । सबैको मनमा दशैको आगमनले उतिकै उल्लास छ । नयाँ लुगा र रमझमले केटाकेटीको मन उल्लासिदों छ । यही उल्लसित वातावरणमा केटाकेटी भएको घरबाट डमरुको टुङ्गटुङ्ग बज्न थालेको छ ।

दशैं आयो कि धेरैको मनले झल्लास्स सम्झिने एउटा सिरियल रहेको छ– दशैं । सम्झिनुको कारणहरु, एक त त्यो महजोडीको सिरियल, दोस्रो त्यसभित्रको कथाको मार्मिकता, तेस्रो प्रजातन्त्र आगमनसँगैको परिस्थितिमा व्यवस्था फेरिएको तर अवस्था नफेरिएको परिपाटीलाई ब्यङ्ग । सानोमा दशैं टेलिसिरियल हेरेर म धेरैबेर रोएको थिएँ । सिरियलको अन्त्यमा, एउटा नाबालकको दशैंका रहरहरु टुहुरा भएकोमा सारै मन दुखेको थियो । बा मासु करायो, चपा भैरे चपा, बा डमरु भन्दै छोराले बाबुको अगाडि पिन्चे अनुहार देखाउँदा, ‘धिवा मरु डमरु, डमरु’ भैरेको यो डाइलग अझै पनि मेरो कानमा गुँजिन्छ । र, सोचमग्न हुन्छु, भैरेलाई मैले काँचको पर्दामा देखेको लगभग चौबीस बर्ष भइसक्यो अव त पक्कै पनि भैरेका दिन फिरिसकेका होलान् । चौबीस बर्षअघि प्रस्तुत त्यो सिरियलको भैरेको आजको अवस्था कस्तो भयो ? उस्को छोराको  दशैं बाउकै अभावको बिरासतमा चलिरहेको छ कि कतार, साउदी या कोरिया गएर मनग्य पैसा कमाएर त्यो अभाव टाल्न सक्ने हैसियतको भयो ? मनमा वर्षेनी एकपटक उदय हुने प्रश्नहरु हुन । आखिर नेपाल पनि नयाँ नेपाल न भइसक्यो ।

दशैं सिरियलमा, धनीको दशैं र गरिबको दशैंलाई भिन्नाभिन्नै आयामले केलाएको छ । गरिव पात्रको रुपमा कलाकारिता निभाएका हरिवंश अर्थात भैरेको दशैं दशामा टुंगिएर समाप्त हुने सिरियलले प्रत्येक वर्ष दर्शकका आँखामा आँसु उमालेर गइरहेको छ । बीस वर्षअघि म खल्लो भएजस्तो आज छोरीले भैरेको दशैं नियाल्दै मन खल्लो बनाइन् । प्रत्येक वर्ष यही सिरियल, कथा, निरासा र सुस्केरा हामीभित्र किन ? हामी भैरेको कथा हेरेर राजकुमार दिक्पालको कथा जस्तो दन्त्यकथाको रुपमा ग्रहण गर्न किन सकेका छैनौँ ? उहिल्यै उहिल्यै दशैंले गरिब मानिसलाई यतिसम्म पिरल्थ्यो है भनेर किन मनले सहज रुपमा लिन सकेको छैन । छोरीको आँसु भन्दा चौबीस वर्ष बुढो मेरो आँसु किन आज पनि भैरेको निम्ति उस्तै उम्लिन्छ । सिरियलले अझै हाम्रो मन चिसो हुनुमा, यो समाजमा अझै भैरेहरु बाँकी नै छन् भन्ने हो ।  

भैरे एउटा यस्तो गरीब पात्र हो, जो अभाव भोग्दछ । जोसित तल्लो दर्जाको नोकरी छ, तर पियनस्तरको सुख्खा तलब मात्रको आर्थिक उपार्जनले दैनिक गुजारा धौधौ छ । जस्को घरमा दशैं दशा भएर आउँछ र छोराछोरीको लागि नयाँ लुगा पनि प्रवन्ध गर्न सक्दैन । पोहरै टालेका लुगा यो साल नि टालेर दशैं टाल्ने यी भैरेहरुलाई सिरियलमा गरीव पात्रको रुपमा चयन गर्नु आफैमा सांयोगिक छ । भैरे गरिब हुनु उनको दोष होइन । भैरेले नेपाल जस्तो गरिब देशमा सम्पन्न, मध्यम र विपन्न परिवारले मनाउने दशैको आर्थिक अनुहार उहीँ हुँदैन भन्ने कुरामा हेक्का राख्न सकेन ।

आज पनि दशैं आएको छ । कैयन भैरेहरु दशैंको आगमनले चिन्तित हुन थालेका छन् । दशैं होइन, दशा आएको हो भनी दशैंलाई दशाको रुपमा स्वीकार्ने यी भैरेहरु यो कुरामा अज्ञान छन् कि दशैं, दशै नै भएर आएको हो, परन्तु उनीहरुको मानसिकताले त्यस्लाई दशा बनाइयो । दशैं पारिवारिक मेलमिलाप र सदभावको चाड हो । कुनै शास्त्रमा लेखिएको छैन कि दशैं आफ्नो हैसियत छिचोलेर मान्नुपर्छ । खसी काट्नु दशैं हो र ? नकाट्नु दशैं होइन भनी पनि कुनै धर्मग्रन्थमा उल्लेख छैन । यदि अगाढ आस्था र विश्वासमा दशैं मनाउने हो भने देवीका पाऊ पशुको रगतको आहालले धुनु पर्दैन । निधारमा जमरा र रातो टीका मात्र रँगाएर पनि दशैंको भरपुर आनन्द र उल्लास हासिल गर्न सकिन्छ ।

दशैं समानताको उत्सव हो । दशैंमा भैरेहरुले गर्व गर्न पाउनुपर्छ । कुनै धनाढ्यको कौशीवाट उडेको र भैरेको छाप्रोवाट उडेको चङ्गाले एउटै आकाश चुम्नुवाट बोध हुन्छ कि दशैंप्रति धनी र गरीबको सामाजिक र सांस्कृतिक उचाइ एउटै हो । धनीले उनका छोराछोरीका लागि कुनै महँगो सुपरमार्केटमा लुगाफाटा किनिदेलान् । भैरेहरुले पनि आफ्ना लालाबालाका लागि सस्तो बजारवाट भोटा किनिदिने हैसियत राख्न सक्छन् । धनाढयहरुको भोजनमा जस्तो चौरासी व्यजन नहोला । भैरेहरुको चुहलोबाट पनि दाल, भात, तरकारी र दुई चोक्टा मासुको मीठो गन्ध त बाफिएला ! आफ्नो हैसियतमा मान्ने हो भने भैरेहरुका लागि आफ्नो दशैं कैले पनि दशा बन्दैन ।

सबैको आर्थिक अवस्था एउटै हुँदैन । त्यसैले हुनेखानेले दशैंलाई भड्किलो तरिकामा मनाइयो भनेर हुँदाखानेले पनि ऋण लिएर भड्किलो तरीकामा मनाउनु हुँदैन । हाम्रो पाँचै आौंलाको पनि दशैं प्रतिको अभिव्यक्ति हेरौ । कान्छो औँलालाई दशैंप्रति कति उल्लास छ र यी भन्छन् — दशैं आयो । काइँलो औैँला पनि प्रफुल्लित भएर भन्छन् — खाउँला , पिउँला । गरीब औँलाको प्रतिनीधित्व गर्ने साइँलो औँला भन्छन्  — कहाँबाट ल्याउँला ? माइँलो औँलाले ‘चोरील्याउँला’ भनी चोर प्रवृत्ति देखाउँछ । जेठो औँला आदर्श पात्र बन्दै ‘धत ! पापी म त एक्लै बसुँला’ भनी दशैंमा न चोर्ने, न भड्किलो तरिकामा मनाउने, बरु आफ्नो हैसियतमा कोहीसित प्रतिस्पर्धा नगरी एक्लै मनाउने अभिव्यक्त गर्छन् । भैरेले साइँलो औँलाको प्रतिनिधित्व गर्छ । यसकारण भैरेले आफ्नो हैसियत चिनेर जेठो औँलाको आदर्श बहन गर्नुपर्छ । उसले आफ्नो हैसियत अनुसार दशैं मान्नुपर्छ । कसैले पैसाको खोली बगाएर दशैं मनाउँदैमा उस्को सामाजिक हैसियत उकासिने होइन, न त कसैले कम पैसामा दशैं मनाउँदैमा उस्को समाजिक हैसियत नै निम्न हुने हो । भैरेको आस्था र बिश्वासले ढुंगामा देवीको सजीवता चलमलाउँछ भने भैरेलाई देबीले अवश्य प्रश्न गर्ने छैनन् कि तैले मेरा पाउ किन पशुको रगतले धोइनस् ? मेरो जिब्रोमा रगतका छिटा चटाइनस् ? बरु देबी, भैरेले आफ्नो हैसियतअनुसार दशैं मनाएकोमा खुसी भएर आसिक दिनेछन् ।

सबैका लागि दशैं, दशैं नै हो, दशा होइन । ईश्वरी सबैकी हुन् । के गरिव, के धनी सवैको निधारको टीकाको तौलमा फरक छैन । सवैको कपालमा जमरा हरियै उम्रिन्छ । छ त केवल दशा हाम्रो मानसिकतामा छ । दशा हाम्रो गलत चिन्तन र आस्थामा छ । जो आफ्नो हैसियत नाप्दैन र प्रतिस्पर्धालाई पछ्याएर भैरेजस्ता समाजका गरीव पात्रले आफ्नो धरातल बिर्सन्छ । तमसुकमा बुढी औँला टेकेर भएपनि दशैं पार लाउनुपर्छ भन्ने सोचाइ भएकाहरुको निम्ति मात्र दशैं, दशा हो । यसकारण दशैं भैरेले भैरे नै भएर मनाउनुपर्छ, उस्ले अरुको सिको गर्नु हुँदैन । यो कुरा सत्य हो कि, हैसियतमा माने, भैरेको पनि दशैं नै हो, दशा होइन । दशैं, आशिषको पर्व हो र हामी नेपाली दुर्गा भवानीको कृपाले यति भाग्यमानी छौं कि यो भूगोलमा बाँच्ने प्रत्येक मानिसको निधारमा कोही न कोही ठूलाबडाको हात झुलेकै छ ।