बिचार

अमेरिका : लाहुर न ससुराल

दधिराम खतिवडा / टेक्सस, अमेरिका

“प्लस टु पास, युरोपअमेरिका टाप”को लक्ष्य बोकेका छोरोछोरी र यसैलाइ सामाजिक प्रतिष्ठाको उच्चतम आकांक्षा मान्ने आमअभिभावक कयौँको मुल खेत उड्यो त कतिपयको मुलघरदेखि सहरको पिलरवाले घर नै । मुख्य सहरका मुख्य सडकका दायाँबाँया दुवैपट्टी स्थापति /सन्चालित कन्सल्टेन्सी, दलाल र बिचौलियालले अधिकांशलाइ सिरीखुरी पारेका घटना बग्रेल्ति नदेखिएका होइनन् ।

आमअभिभावकको आफ्नो सन्तानप्रतिको आशा भरोसा सुन्दर भविश्यको परिकल्पना अबश्य सबैमा हुन्छ । र, वर्तमान परिवेशको रोजाइमा अमेरिका, युरोपले ध्यान खिच्छ । मुख्य कारण शिक्षा रोजगार अवसर र स्वतन्त्रता नै हो । सामाजिक स्वतन्त्रता छ भन्दैमा शारिरिक वा बौद्दिक श्रम गर्नुपर्दैन भन्ने चाहिँ पटक्कै होइन । त्यस्ता कयौँ भ्रम र यथार्थताहरू छन् । जुन अर्धमनोबैज्ञानिक दृष्टिकोणको विकासले समाजमा बिषयवस्तुको गहिराइ नबुझि फालहाल्ने प्रबृत्ति चाहिँ अलि उदेकलाग्दो ढङगले मौलाएको छ ।

अनेक लम्बेचौडे प्रक्रिया पुरा गरेर अमेरिकन, युरोपीयन वा अष्ट्रेलियन भिषा प्राप्त गर्यो भने खुसिको सीमा रहदैन । साथीभाइ, परिवारजन, नातागोता निमन्त्रणा गरेर गाउँ, सहर बजार थर्किने गरी बृहत पाटी र भोजभतेरको आयोजना गरिन्छ । अर्काथरिलाइ उपद्रो इर्ष्या हुन्छ । उ भन्दा म के कम देखासेखिको मनोभावना उ पनि त्यसै गर्न लालायित छ । वर्तमान परिस्थिति र समाजको चित्र । जसरी हुन्छ ड्रिम ल्यान्ड अवतरण गर्ने/गराउनेको होडबाजी ।

कुनै बृहत अन्तराष्ट्रिय कार्यक्रममा सहभागीता पो जनाउदै छ कि । रङगीन फुलमालाका साथ त्रिभुवन अन्तराष्ट्रिय विमानस्थलबाट पहिलो गेट छिर्न नपाउदै तस्बिर फेसबुक्याइनछन र ट्रवीट्याइन्छन । कतिपय साथीभाइले सेल्फि हान्न नपाएको गुनासो गर्छन् कमेन्ट बक्समा, त कतिपयले प्रस्थानका अवसरमा खबर नगरेको ठुलो मान्छे पल्टेको आरोप लाउन भ्याउछन ।

नविनताको खोजीमा बिदेसिने जोकोहि बिद्यार्थी यात कामदारलाइ अपरिचत वातावरण परिबेश र माटोमा भिज्न सजिलो पटक्कै हुदैन । जब बिदेशी भूमीको विमानस्थलमा अवतरण गरिन्छ अनि सुरू हुन्छ संघर्षका पहाड उक्लिन । बसाइ काम ब्यवस्थानपन, काममा हुने कठिनाइ दुख हण्डर, मानसिक तनाब आदि इत्यादी । तुरून्तै भटाभट डलर बर्सिहाल्दैन । अमेरिका उडेकाको हकमा परिवार र आमसमाजको दृष्टिकोण सेनाको गौरबशाली संगठनमा भर्ती भएको जस्तो कल्पना गरिन्छ । अमेरिका अवरतण गर्न नपाउदै समाजमा डरलबारे कथित जानकारहरूको बिगबिगि ह्वात्तै बढ्छ ।

अमेरिका बसाइको दुइ महिना नबित्दै एक मित्रले म्यासेज हुर्याए “आइफोन खरिद गरियो होला नि अब त ?” जवाफ फर्काउन नपाउदै पुन अर्को म्यासेज बर्सियो “ब्याजरहित ३ लाख रकम ॠण पठाइदिनुपर्यो मलाइ तत्काल” । उनलाइ लागेको होला अमेरिकामा डलर भनेको नेपालका रानीबनमा पतकर सोहेरे जस्तै हो । डोकामा छादेर ल्याउन सकिन्छ । यी र यस्तै खालका बैचारिक दृष्टिकोण भन्दा ठिक विपरित छ अमेरिका, यहाँ काम प्राथमिकतामा पर्छ । गफ तपशिलमा । हातमा सीप र दक्षता हुनेहरूको हकमा प्रत्येक सेकेण्डको महत्व छ । चिया पसल र गफाडी केन्द्रमा छलफल गरेजस्तो होइन । अमेरिका र हामीबीच केही असमानता छन् । जस्तो कि उनीहरू काम गर्छन्, हामी गफ गर्छौं । उनीहरू काम गरेरै संसारभर चम्किएका हुन्, हामी काम नगरेर संसारमा कहलिएका हौं । हामीकहाँ बिना योजना र उद्देश्यका काम धेरै हुन्छन् । अमेरिकामा काम या कार्यस्थलमा उत्पादक खोज्दछ । नेपाल जस्तो ढिला सुस्तीले अमेरिकामा चल्दैन ।

जीवनलाई गतिशील सुखमय र समृद्ध जीवन बनाउने सपनाका साथ आज नौजवान नेपाली युवा तथा युवतीहरु वैदेशिक यात्रामा निस्कनु परेको बाध्यात्मक परिस्थित छ । बिदेशीएकालाइ सामाजिक सन्जालको सम्पर्कमा पहिलो प्रश्न सोध्ने गरिन्छ, “घर कहाँ छ ? घडेरि कहाँ छ ॽ” हाम्रो मनोबिज्ञान यस्तो भएको छ कि सहरमा घर हाल्न सकेन भने त्यसले जीवनमा कुनै प्रगति गर्न सकेन । र, आजको मान्छे चार आना जोड्न र घर हाल्नकै लागि अनेक जुक्ति लगाउन बाध्य छ । पढ्रन, जागिर खान र विदेशिन बाध्य छ । पहाडको सयौँ रोपनी जग्गामा सिस्नो फुलाएर, सहरको चार आना जग्गा जोड्न संघर्षरत छन ।

गाउँ समाजका वल्लाघरे, पल्लाघरे, माथ्लाघरे, तल्लाघरे, सिरानघरे पुछारघरे आलोचनात्मक छलफलमा जुट्छन । फलानालाइ पैसाको के कमी, छोरो अमेरिकामा छ । घरका पारिवारिक सदस्यका बीचमा अधिकांशले जिज्ञासा तेर्साउन थाल्छन के काम गर्छ कान्छाले अमेरिकामा ॽ कति पैसा पठायो ॽ कति कमाउछ महिनाको ॽ आमाबाबु कहिले लान्छ अब ॽ बिबाह कहिले गर्छ ॽ केटि पहिल्यै उसको सम्पर्कमा होला, अहिलेको जमना । यस खालका काल्पनिक बिषयले टाउको दुखेर हैरान छन् निज मनुवाहरू । उनीहरू सोच्लान डलर फल्ने रूख हुन्छ अमेरिकामा, जसलाइ जति चाहिन्छ त्यति टिप्न पाइने । हिउदे समयमा बडहरको रूखबाट घाँस झारेजस्तो ।

नेपालको हिन्दु आर्यन समूदायमा प्रचलित सामाजिक बिशेषता छ । ज्वाइलाइ बडा सम्मानजनक दृष्टिकोण हेरिन्छ । मिष्ठान्न परिकार सेवन गराइन्छ । काम लगाउनु पाप मानिन्छ । ठिक यस्तै सामान्यदेखि उपल्लो वर्गका मानिसहरू अमेरिका भनेको ससुरालीमा पाइने सम्मानभन्दा बढ्ता सम्झिन्छन । यहाँ को ज्याइ, को सम्धी, को भान्जो सरोकार छैन । शारिरिक श्रम प्राथमिकतामा पर्छ ।  अमेरिकामा स्वतस्फुर्त डलर फल्छ भन्ने नेपाली परिकल्पित चिन्तन दुखदायी छ ।

नेपालमा फोन गर्न निकै महङगो छ । आफन्जन आफुहरूलाइ बिर्सेको गुनासो पोख्छन । सामाजिक सन्जालको पहुँचाबट टाढा रहेका मातापीतासंग साप्ताहिक बलतल संवाद स्थापित हुदा रकमको विषय पहिलो प्राथमिकतामा पर्छ । क्षमताअनुसार शारिरिक श्रमबाट भएको आय बिभिन्न उपशीर्षक अन्तर्गत भुक्तानी गर्नुपर्ने अनिबार्यता र बचावट कम भएको आशयपत्र बिसाउदा सहजै बिश्वास गर्दैनन् पारिवारिक गण । अमेरिकामा डलरमै सुत्न पाइन्छ भन्ने विपरित मानसिकता कायम छ नेपाली समाजमा । वनावटी अमेरिकी बढाचढाइ गफ, फुर्ति र खुसि प्रदर्शन गर्नेको बाक्लो उपस्थिति देखेर वास्तबिकता अपत्यार लाग्छ अधिकांशलाइ । मेरूदण्ड खुस्किउनजेल काम गरेको तस्बिर फेस्बुकिदैन । काम बिश्रामको अवसर पारेर सामुद्रिक सतह र गाडि पृष्ठभूमिमा पर्ने गरि छोटा, सुन्दर चरिच्याँट्ट लुगा धारण गरेर खिचिएका तस्बिरहरू फेसबुकिन्छन् । त्यसभित्र लामा र असुन्दर पीडा जुन लुप्त छन ।  

अमेरिकि परिबेशमा परिचयोन्मुख अग्रजहरू प्रत्यक्ष भेटघाट, सामाजिक सन्जाल र टेलिफोन संवादका क्रममा नवप्रबेशीलाइ सोध्ने गर्छन । के काम गर्ने ॽ कति घण्टा गर्ने ॽ घण्टाको ज्यालादर कति ॽ हप्तामा पुरै कि कति दिन ॽ सम्पुर्ण विवरण प्राप्त गरेपछि मोबाइलको क्याल्कुलेटर प्रगोग गरी हिसाब सुनाइदिन्छन । कमाइको गणीतिय अंक राम्रै लाग्यो भने उसको भित्रि इर्ष्याको तापक्रम उल्लेख्य बढ्छ ।  अनि अलिकति कमजस्तो देखियो भन्छन, यतिले भात खान पनि पुग्दैन, काम धेरै गर्नुपर्छ । दिमाग खलबल्याउछन । के कमाइ कम छ भने डकैत गर्न जानाढस दिनेको भन्दा मानसिकता गिराउने प्रबासी ननेपाली अग्रजहरूको उपस्थिति पनि कमि छैन ।

अमेरिकामा संगै काम गर्ने समकक्षीले कति ज्याला पाउछ एकअर्कालाइ थाहा हुदैन । कम्पनी वा मालिकले कुन कामदारलाइ कति दिन्छन । कारोबारको गोपनीयता हुन्छ । अनि सारा आय ब्यय खोज्ने नेपाली अग्रज सल्लाहकारहरू के सम्पति शुद्रिकरण बिभागका अधिकृत वा अख्तियारका प्रतिनिधि हुन । उदेक लाग्छ । जब कि अमेरिकनहरू को के गर्छ ॽ कसले कति कमाउछ ॽ कस्को कुन पद हो ॽ वास्ता र निन्दा गर्दैनन् । तर, हामि नेपाली जनसमूदाय अरूको ज्यादा महत्व राख्छौ, जुन अवान्छनीय चासो हो । खुराफात गर्न हामी निकै खप्पिस छौँ ।

अर्का एक नेप्लिज अमेरिकन वरिष्ठ ब्यक्तिले जिज्ञासा राखे केमा लगानी गरिदै छ नेपालमा ॽ उनको उदेश्य मलाइ सोध्ने बाहानामा आफुलाइ सोधोस् र आफ्नो प्रगति विवरण कतिबेला सुनाउ । रमक मनग्गे आम्दानी गरेको घर, गाडि ब्यवसाय सारा ब्यवस्था भएको र समाजसेवा समेत गरेको ब्यहोरा अबगत गराए । प्रगति र खुसि प्रचार गर्नेको संख्या पनि उत्तिकै बेजोड । बिबेकवानलाइ अवगत हुनुपर्ने आफ्नो प्रशंशा अरूले गरेको उत्तम । तर, सुनिदिनै पर्यो ।

विगत केहि वर्ष अघि अमेरिका प्रबेश गरेका एक दाजुले निश्चित समयका लागि बाआमा पनि भित्र्याएछन । गाउँमा भएकि बुहारिसंग लाक्पा खेल्दा वाक्क भएकि सासु, अमेरिकामा सुत्केरि भएकी बुहारीले बच्चा स्याहारसुसार गर्न बोलाउदा फुरूक्क । झ्यालखानामा थुनेजस्तो घरमा थुनिदा औडाहा भएका बुढा बालाइ अलमलिन फेसबुक अकाउन्ट खोलिदिएछन । बुढाको खुसीयाली बेग्लै । दिनभर छपटहट भइरहेका उनले एकदिन म्यासेन्जमा भिडियो संवादमा जोडिदै तुरून्त सोधिहाले कान्छा तेरो गाडि छ ॽ उनलाइ लागेको होला अमेरिका आइपुगेका जोकोहिले घर गाडी घोडा एकैछिनमा जोडिहाल्छन ।

अमेरिकामा स्थापित भएपछि पारिवारिक सदस्य बोलाउने, पतिपत्नीमध्ये पहिला को तर्फका आमाबाबु वा आफन्त बोलाउने भन्ने सन्दर्भमा बिवादले गृहयुद्दको स्थिति उत्पन्न भएको, आफन्तबीचमा दुरि बढेको काम पहिलो प्राथमिकतामा पर्ने भएकाले पुर्ण समय परिवारका लागि दिन नसक्दा, बैबाहिक सम्बन्ध टुट्न पुगेको, उचारचढाब, पारिवारिक सामाजिक बिखण्डित भएको कतिपय यस्ता घटनाले तिब्रता देखिन्छ ।

अमेरिकामा घण्टा हान्ने कर्म अर्थात काम गर्नुको बिकल्प छैन । एउटा अप्रिय सत्य श्रमशोषण । अमेरिकनहरू परिश्रम गरेको न्युनतम श्रमको मूल्य भुक्तानी गर्न हिचकिचाउदैनन । तर, नेपाली व्यवसायीद्वारा सन्चालित अधिकांश ग्यास स्टेसन, स्टोरमा विद्यार्थी र नवप्रबेसीलाइ तालिम भनेर महिनौ बिनापारिश्रमिक काम लगाउँछन । यतिसम्म काम सिकाइ भनेर काम लगाउने र अन्तिममा  न्युनतम ज्यालादर दिने त टाढाको कुरा एक डलरको खाजासम्म नदिइकन कामबाट हटाउने कूप्रबृतिले नेपालीद्वारा नेपाली लुटधन्दा प्रणाली बढ्दो छ । हिजोको विगत र पृष्ठभूमी बिर्सिसकेका छन् नेपाली ब्यवासायीले । कति सम्मको निच्च अमानवीयता । अनि उनै बिशिष्ट समाजसेवीको दर्जामा उभ्याउछन । न्युनतम मानवीयता लामो खडेरी छ ।

अमेरिकी कानुनअनुसार हरेक कामदारलाई प्रतिघन्टा ७ डलर २५ सेन्टभन्दा कम ज्यालादरमा काममा लगाउन प्रतिबन्ध छ । निशूल्क काम अबैधानिक मानिन्छ । न्यूनतम ज्यालाभन्दा कममा काम लगाउने जोकोही पनि कानुनी कारबाहीको भागीदार हुन्छन् । नबप्रबेशीको हकमा नीतिगत कानुनी ब्यवस्था थाहा नहुदा शोषिष हुन बाध्य हुन परेको छ ।

अर्कातर्फ अधिकारका वा समाजसेवाका लागि भन्दै दर्जनौ सङ्घसंस्था खुलेका छन् । लाखौँ खर्च गरेर जोखिम मोल्दै गलत बाटोबाट अमेरिका ल्याउन खोज्ने त्यहि संस्थागत तस्करिहरू पनि छन । बाध्यताबस जे जसरी भए पनि अमेरिका छिरेका नेपालीको सहजताका लागि संस्थाहरूले कुनै काम गर्न सकेको छैन । नेपालीको सामाजिक हितका लागि सहयोग गर्नुपर्नेमा नेपाली द्वारा नेपाली नै लुट्ने र ठग्ने काम खेदजनक छ ।

अमेरिकाको चुम्बकीय शक्तिले नेपालीहरूलाइ मात्र होइन, बिश्वका सबैलाई आकर्षित गर्दछ l ब्लग लेखिरहदा धेरैले प्रतिवाद गर्लान आफू अमेरिका जान हरेक जुक्ति लगाएर जाने तर अरुलाई दुख देखाएर नआए पनि हुन्छ भन्ने खालको सल्लाह दिन्छ । अरूलाइ गलत आरोप लगाउछ । बिल्कुल दरिद्र चिन्तन  र साँघुरो मानसिकता ब्यक्त गरेको होइन ब्यक्तिगत अनुभव र भोगाइ प्रस्तुत गर्ने प्रयास मात्र हो ।

अमेरिकामा अति उच्चवर्गका, डीभी चिट्ठाबाट आएका, व्यवसायी, प्रोफेसनल, विद्यार्थी, नेपाली भुटानी शरणार्थी आदिको भिड छ । यथार्थमा अमेरिकामा नेपाली अति सामान्य काम गर्नेदेखि लिएर निकै उच्चतहमा समेत पुगेका छन् । अमेरिकी राष्ट्रपतिको कार्यालय ह्वाइट हाउसको निकायसम्म नेपाली पुगेका छन् । राजनीतिमा राज्यका प्रतिनिधिसम्म पनि भइसकेका छन् । व्यापार–व्यवसाय गर्नेको सङ्ख्या पनि उल्लेख्य रहेको छ । उनीहरूको जीवनस्तर लाहुरे स्तरभन्दा माथिल्लो होला । तर, सबैको क्षमता बराबर हुदैन । शैक्षिक स्थिति, ज्ञान सीप, क्षमता न्युन भएकाहरूको हकमा अमेरिका लाहुर, सपनाको संसार, स्वर्ग वा सर्बैसर्वा होइन । कठोर शारिरिक परिश्रम गर्न सिकाउने पाठशाला चाहि हो ।

अमेरिका पसेका नेपाली तन्नेरीहरूको साहस संघर्षको कथा मान्न लायक छ। तर त्यसका लागि उनीहरूले पाएको कथा र ब्यथाहरू पनि सतहमा आउनु र बुझ्नुपर्छ । नेपाल छोड्दैमा हाम्रो परिचय बदलिदैन । बाहिर बसेर नेपालको सरकार र नेताले यो गर्यो वा गरेन भन्दैमा आलोचनायुक्त समय खेर फाल्नुभन्दा पनि हमीले देशको उन्नत्तिको लागि के गर्न सकिन्छ वैज्ञानिक बहस जरूरी छ ।

@drkhatiwada1