योगेश आदी 



ygshdngl@yahoo.com



सन् २००७ मा मलाई अमेरिकी डिभी चिट्ठा पर्यो । अमेरिकाको बारेमा थप रुचि बढ्यो । जर्ज डब्लु बुस राष्ट्रपति थिए । कार्यकाल सम्हालेकै वर्ष ९११ को घटना र रस्सियन अर्थतन्त्रको विश्वब्यापि असरको कारण अमेरिकी अर्थतन्त्र पनि खस्कदो थियो । यसै कारण बुसलाई सबैले अभागी राष्ट्रपति भन्दथे । सहानुभुति स्वरुप मैले केही नबुझी रिपब्लिकनसँग भावना जोडें ।



पछि नेपालको काँग्रेस भनेको रिपब्लिकन जस्तो निजीकरण, व्यापारी र राष्ट्रबादी बढी हुन्छन् भन्ने र डेमोक्र्याटिक भनेको नेपालको कम्युनिष्ट जस्तो साना व्यवसायीलाई हेर्ने, समाजबादी, सर्वराष्ट्रबाद सहज स्वीकार्ने जस्तो हुन्छन् भन्ने भ्रममा म पनि रुमल्लिएँ । आखिर सिद्धातत: दुबै गलत छैनन् । तथापि मैले अमेरिकी राजनीतिमा कहिल्यै खासै रुचि राखिन । किनकि गरिखाने बर्गलाई बढी राजनीति लाग्छ तर गराईखाने बर्गले राजनीतिमा पकड राख्दछ, भन्ने म बुझ्छु । गणपुरक सँख्या पुर्याउन, ताली बजाउन र आफ्नो टाउको गन्तिमा पारेर अरुको लागि सिंढी बन्न मैले सकिन । अमेरिकी चुनाव भरी म मौन रहें । केही आर्टिकल रिपव्लिकनको पक्षमा लेख्न चाहन्थे तर रिपब्लिकनको उमेदवार असल मानिस र राजनैतिक प्राणी नभएको ठहर गरी नैतिक रुपमा खुम्चिएँ ।&nbsp;



नेपाली साथीहरुले आप्रबासीले डेमोक्र्याट बन्नुपर्छ । रिपब्लिकनले व्यापारी मात्र हेर्छ । अमेरिकाबाट दास प्रथाको अन्त्य गर्ने ऐतिहासिक राष्ट्रपति अब्राहम लिंकन पनि रिपब्लिकन थिए भन्ने बिर्सिएर&nbsp;रिपब्लिकन गोराको हो... ईत्यादि लेखेर फेसबुक भ्रममय पार्यो । कसैको कमेण्टमा एक शब्द पनि खर्चिन । राष्ट्रपति ट्रम्पको व्यवहार हेपाहा, पोजे, छुद्र, छुच्चो जस्तो देखिन्छ किनकि जे हो त्यही देखिने हो । तर यति हुँदाहुँदै पनि अमेरिकाको आधा आकाशले भोट दिएको वा सही ठानेको व्यक्ति भने निसंकोच हो । क्षमता र योग्यता नभै कुनैपनि व्यक्ति अमेरिकाको राष्ट्रपति पदको उमेदवार बन्ने हैसियतमा पुग्दैन । यसर्थ ट्रम्पले भन्दा बढ्ता नीतिहरु आफैले जानेको भ्रम त्याग्दा राम्रो । कतिपय साथीहरुले ट्रम्पको सपोर्टमा; अर्थतन्त्र सुधारेको, बेरोजगार दर घटाएको भनेर देवतुल्य नै मानेर लेखे । राष्ट्राध्यक्षको काम नै राष्ट्रको हित गर्ने हो भने कुन नौलो काम गरेको भयो र ? ट्रम्पलाई स्वाभावसँग जोडेर हेर्ने अर्को पक्ष देखिए । शौचालय बस्दा पनि ट्रम्पलाई सत्तोसराप गरेर एउटा स्टाटस लेखी मनशान्त पार्नेहरु देखें । आधा ओच्छ्यान चिसै छाडेर रातभर ‘ट्रम्प हाउगुजी’ वाला स्टाटस लेखिबस्ने पनि भेटें । ति सबैले ट्रम्प ब्यक्ति होइन संस्था हो, भन्ने भुले ।आखिर बिगत ४ बर्षमा ट्रम्पले ह्वाइट हाउसको भित्तामा कालो पोतेनन् । मेक्सिकोसँगको २००० माइल्स सिमिनामा अत्यावश्यक परेको ठाउँ हेरी ५ माइल मात्र पर्खाल लगाए । बरु सन् २०१९ मा मेक्सिकोसँग ६७७ बिलियन अमेरिकी डलरको व्यापार गरेर रेकर्ड बनाए । २९० बिलियन एक्सपोर्टको बदलामा ३८८ बिलियनको इम्पोर्ट गर्दिए । अमेरिकाको राष्ट्रपतिले अमेरिकालाई के गर्यो त्यो मुल्याङ्कन गर्नुपर्छ, नकि अन्य राष्ट्रलाई के गर्यो वा भन्यो ।&nbsp;



यो हप्ता सबैभन्दा टिठलाग्दो र दरिद्री फेसबुके स्टाटस् के देखियो भने; 'ट्रम्पलाई सपोर्ट गर्ने ट्रम्प जस्तै स्वाभाव भएकाहरु मात्र हुन्' भन्ने । महाशय, लेनिन र प्रचण्डले जति हत्या कसले गरे ? त्यति झुठ कस्ले बोलेका होलान् । के प्रचण्डलाई भोट हाल्ने सबैलाई त्यस्तै ठान्ने ? हिन्दुको नाक काटेर फलानाको फलानो ठाउँ टाल्ने मोहनदास करमचन्द गान्धीलाई सबैले महात्मा ठान्नै पर्छ भन्ने छैन । मनको खराब त हिटलर पनि थिएन मित्रजन् ! मोरल रिलेटिभिजम्ले गलत कसैलाई पनि देख्दैन । देख्नु हुँदैन । उस्को जुत्ताको अनुभव तिमीलाई छैन भने हावामा किन माइल्स नाप्छौ ? मासु खानुलाई पाप ठान्ने र मासु खान पाउँदा उत्सव मान्ने दुबै पक्ष एउटै घरमा हुन्छन् । तर्क आ-आफ्नो, सोच आ-आफ्नो ।



यो हप्ता आप्रबासीलाई अर्को भ्रम छरियो - रिपब्लिकनले आप्रबासीलाई खेद्छ, आप्रबासी डेमोक्र्याट्स नै बन्नुपर्छ, भन्ने ।



दोश्रो विश्वयुद्धपछि अमेरिकामा युरोपेली आप्रबासी भित्र्याउने नीति रिपब्लिकन राष्ट्रपति आइजन हावरले ल्याएका थिए । त्यस्तै अमेरिकामा सन् १९७५ देखि शुरु भएको राजनैतिक शरणार्थी (एसाइलम) को ढोका खोल्ने कार्य रिपब्लिकन राष्ट्रपति गेराल्ड फोर्डले गरेका थिए । करिव ६० प्रतिशत एसालम केस रिजेक्ट भएको आंकडा छ । सबैभन्दा बढी रिजेक्ट डेमोक्र्याटिक राष्ट्रपति बाराक ओबामाको पालामा भएको थियो । हालसम्म २० लाख मानिस राजनैतिक शरणार्थीको रुपमा अमेरिका पसे । जसमा ४० हजार स्विकृत भएका छन् ।



सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा त अमेरिकामा समुदाय बीच सन्तुलन ल्याउन हरेक वर्ष ५५ हजार आप्रवासी भित्र्याउने डिभी चिट्ठाको शुरुवात सन् १९९० मा ईमिग्रेसन ऐन जारी गरी लागू गर्ने पनि रिपब्लिकन राष्ट्रपति जर्ज वाकर बुस नै थिए ।&nbsp;अब कुन पार्टीले आप्रबासीको हितमा के उल्लेख्य कार्य गर्यो भनेर कुर्लनु भन्दा अगाडि सत्य तथ्य बुझौं ।



अमेरिकी ईतिहासमा सबैभन्दा बढी आप्रबासी खेद्ने राष्ट्रपति पनि ओबामा बनेका छन् । उनको पालामा ८ वर्षमा ३२ लाख आप्रबासी अमेरिकाबाट धपाइए । ओबामाअघि रिपव्लिकन बुसको पालामा ८ वर्षमा २० लाख निकालिएका थिए । ८ वर्ष 'होप र ड्रिम्स' भनेर मिठो बोल्दै अल्मल्याएर असफल बैदेशिक नीतिको हिस्सेदार बनि कार्यकाल सक्ने राष्ट्रपति भन्दा ठाडो बोलेर काम गर्नेलाई आचरणकै कारण गलत मात्रै देख्नु हुँदैन । त्यसो त २ वर्ष हाउस र सिनेटमा पुरै कन्ट्रोल हुँदा ओबामाले कुन उल्लेख्य कदम आप्रबासीको हित उठाएनन् ।



युद्ध र उत्तेजनाको कुरा; डेमोक्र्याटिकहरु युद्धको दोष रिपब्लिकनलाई दिन्छन तर जुलाई १९१४ देखि नोभेम्बर १९१८ सम्म प्रथम विश्वयुद्ध हुँदाको सम्पुर्ण समय डेमोक्र्याटिक राष्ट्रपति उड्रो विल्सन पदमा थिए । त्यस्तै दोश्रो विश्व युद्ध सन् १९३९ देखि १९४५ सम्म चल्दा पनि सम्पूर्ण समय डेमोक्र्याटिक फ्राक्लिन रुजबेल्ट नै राष्ट्रपति थिए । कसैले पनि तथ्यलाई बङ्ग्याएर भ्रम छर्ने काम नगरौं ।



विचार बाँझिदैमा गलत भन्ने प्रबृति प्रजातान्त्रिक व्यक्तिको हुँदैन । ट्रम्प हुँदा कस्ले के पायो, के गुमायो ? अब बाइडेनको पालामा के थपिएला वा गुम्ला ? समयले देखाउने नै छ । मुल कुरा त के हो भने अमेरिका सिस्टमले चल्छ । सर्वे भवन्तु सुखिनः सर्वे सन्तु निरामयाः।

अमेरिका, म र रिपव्लिकन

बलात्कारको बढ्दो बिकृति र मृत्यूदण्डको माग

अमेरिकी चुनाव - यो २०१६ को भाग २ होइन, प्रभात भट्टराईको विश्लेषण

आप्रवासीका लागि ट्रम्प विजय यस कारण जोखिम! प्रभात भट्टराईको लेख

योगेश आदी / ygshdngl@yahoo.com



मेरो अधिकार कति ? मलाई के के भन्न मिल्दैन । कुन सम्बोधन मेरो अपमान हो ? मेरो बारेमा के के कुरा खोल्न म बाध्य छैन ? यो सबै व्यक्तिको कानूनन: अधिकार हो ।



चेतना र विवेकको स्तरले आफ्नो महत्व बोध गराएपछि आत्मसम्मानित जीवनको शुरुवात हुन्छ । आशय गलत नभएपनि कतिपय अवस्थामा हामीले गलत विशेषणको प्रयोग गरिरहेका हुन्छौं - मख्ख पार्न वा फाइदा लिन ।



एउटा सत्य दृष्टान्त; (साभार: युट्युब) माइकबाट आवाज आयो; 'अब कविता वाचन गर्न मञ्चमा आउँदै हुनुहुन्छ, दृष्टि बिहिन भाइ रमेश प्रसाई' । रमेश प्रसाईले माइकमा फुकेर आफू र माइकको दुरी कन्फर्म गर्यो ।



<blockquote class="wp-block-quote">सबलाङ्ग र अपाङ्ग व्यक्तिको नामसँग जोडेर सम्बोधन गरिने विषय होइन, त्यो अपमान हो । त्यस्तै नामको अगाडि भएभरको विशेषण जोड्नु चाप्लुसी हो ।</blockquote>



रमेश; "धन्यबाद, दृष्टि सम्पन्न उद्घोषकज्यू । आज मलाई साह्रै रमाइलो लागिराको छ । मेरो दृष्टि छैन, उहाँले मलाई दृष्टि बिहिन भाइ भन्नु भो । मेरो नाम भन्दा पहिला मेरो शारीरिक विशेषता बताउनु भो । अब मलाई पनि सजिलो हुने भो, म त देख्दिन । यहाँ कोही कपाल झरेको आयो भने उहाँले आदरणीय ताक्लू कवि फलानो भनेर भन्नु हुनेछ । कोही दाँत झरेको आयो भने आदरणीय थोते फलानो भन्नुहुन्छ होला" ।&nbsp;



रमेश प्रसाईको भनाईको आसय थियो, सबलाङ्ग र अपाङ्ग व्यक्तिको नामसँग जोडेर सम्बोधन गरिने विषय होइन, त्यो अपमान हो । त्यस्तै नामको अगाडि भएभरको विशेषण जोड्नु चाप्लुसी हो । काम र योगदानको आधारमा एकापसप्रतिको दृष्टिकोण बनाई सकेका हुन्छन् । आदरको लागि एउटा मुख्य पद जोड्दा पुग्छ । काम र प्रस्तुतिले नै व्यक्तिको परिचय दिइरहेको हुन्छ ।



<blockquote class="wp-block-quote">राजनैतिक र आर्थिक परिवर्तनले मात्र समाज र देश बदलिदैन । देश भनेको जनता हो । जनता - जनता बीचको पारस्परिक समझदारी र सामुदायिक अमन चयन बिना सभ्य समाजको निर्माण हुदैन ।</blockquote>



अर्को दृष्टान्त; हरेकदिन फेसबुकमा समवेदना - श्रद्धाञ्जलीहरु देख्ने गर्छु । कसैकसैले मृत्युसँग जोडिएको भावात्मक उद्धरणमा समेत चाप्लुसी प्रदर्शन गर्छन् । जस्तै; "हाम्रो लायन्स क्लवका संस्थापक सदस्य तथा अमेरिका - रसुवा समाजका अध्यक्ष आदरणीय बरिष्ठ समाजसेवी अनन्य मित्र अधिवक्ता श्री हरिदास लुईटेलज्यूका ममतामयी सासुआमा स्व. चन्द्रमाया कुईंकेलको निधनले मर्माहत भएको छु । यो शोकको घडीमा परिवारजनमा हार्दिक श्रद्धाञ्जली व्यक्त गर्दछु" । यति धेरै नतमस्तक कसैले कसैप्रति हुनु पनि चाप्लुसी हो । मृतकको नाममा जिउँदोको पदको विज्ञापन सिवाय केही होइन । मुर्गी भन्दा मसला महंगो पर्यो भने पच्दैन ।



एकदिन मैले क्षतिपूर्ति दिलाउने वकिलसँग पत्रिकामा विज्ञापन पाउने आशामा बातैपिच्छे सर सर प्रयोग गरेर बिनम्रता देखाएँ । अलिक बढी नै फ्लाटरिङ् (चिप्लो घस्ने) भएछ कि सायद उनले भन्यो; मलाई 'ब्रस' भने पुग्छ, मेरो नाम ब्रस हो । मैले ‘मिस्टर ब्रस’ भन्न थालें । पुन: भन्यो; "म तेरो साथी जस्तै हुँ, ब्रस भने पुग्छ" । मैले मरिगए 'ब्रस' मात्र भन्न सकिन । हामी मख्ख पारेर काम लिन सकिन्छ भन्ने परिवेश र सिकाईमा हुर्केका रहेछौं ।&nbsp;



हामी अधिकाँश फाइदा हुने अवस्था परे; म पुरेत, म दलित, म क्षेत्रीय, म घरानीया ठकुरी, म उत्पिडित, म राणा परिवार इत्यादी भन्न पर्दैनौं । जातसँग जोडेर आफूलाई फाइदा हुने अनुकुल प्रतिकुल नापेर प्रस्तुत हुन्छन् । चेतनाको स्तर जतिसुकै बढेको जस्तो देखाएपनि क्षमता र योग्यताले भन्दापनि जातलाई विशेषणको रुपमा नामको अगाडि थपेर भन्न समेत पछि पर्दैनौं । एउटै थरका वरिपरी छन् भने, 'हामी सबै फलानो थरका हौं 'भनेर मानवीय भन्दापनि जातीय भावनामा हराउँछौं ।



राजनैतिक र आर्थिक परिवर्तनले मात्र समाज र देश बदलिदैन । देश भनेको जनता हो । जनता - जनता बीचको पारस्परिक समझदारी र सामुदायिक अमन चयन बिना सभ्य समाजको निर्माण हुदैन । सभ्य समाजको लागि आपसी सम्बोधन र जायज मानवीय सम्मानको जरुरी पर्दछ ।

रमेश प्रसाईंको बोलिबाण र शव्द चयनको पाठ

प्रचण्डको विलोपिकरण र अविश्वासको विकेन्द्रिकरण

सरोज सिग्देल



शेयरबजार अर्थात् पूँजी बजारलाई अर्थतन्त्रको प्रतिविम्व र तरलता सन्तुलन गराउने वित्तीय औजारको रूपमा विकास गर्ने उदेश्यले नेदरल्याण्डमा सन् १६०२ मा आम्स्टरडम स्टक एक्सचेञ्ज स्थापना भई सन् १६०६ मा डच ईस्ट इन्डिया कम्पनी Dutch East India Company (VOC) को धितोपत्र जारी गरेर धितोपत्र बजारको सुरू भएको विश्व इतिहास छ । आम्स्टरडम स्टक एक्सचेञ्ज नेदरल्याण्ड पछि (सन्१७२४) फ्रान्स, (सन् १७९०) अमेरिका , (सन् १८०१) बेलायत, (सन् १८०८) ईटाली, (सन् १८२०) जर्मनी, (सन् १८१३) स्पेन, (सन् १८६१) क्यानडा, (सन् १८७२) अष्ट्रेलिया र (सन् १८७५) भारतमा स्यापना भएका हुन ।



नेपालको इतिहास हेर्ने हो भने सन् १९९३ मा स्थापना भएको नेपाल स्टक एक्सचेञ्ज नै&nbsp; हो, यद्यपि सन् १९३७ मा विराटनगर जुट मिल्सले शेयर जारी गरी सर्वसाधारणबाट पूँजी सङ्कलन गरेको पाईन्छ। कम्पनी ऐन २०२१ अनुसार वि.सं. २०३३ असार २२ गते सेक्युरिटी खरिदबिक्री केन्द्र (SMC) को स्थापना भएको थियो भने वि.सं. २०३८ देखिमात्र विविध रूपमा दोश्रो बजारमा धितोपत्रको कारोबार शुरु भएको पाईन्छ। धितोपत्र कारोबार सम्बन्धि ऐन भने सर्वप्रथम २०४९ मा जारी भई त्यसको पहिलो संशोधन पश्चात वि.सं. २०५० जेष्ठ १३ गते सेक्युरिटी एक्सचेञ्ज सेन्टर (SEC) स्थापना भएको र त्यसैको नाम परिवर्तन भई हालको नेपाल स्टक एक्सचेञ्ज लि. (NEPSE) भएको हो र यसले धितोपत्र कारोबारमा बजारको संगठनात्मक विकास र औपचारिक दोश्रो बजारको रूपमा कारोबार शुरू गरेको हो।



पम्प एण्ड डम्प



पुँजी बजारलाई आफ्नो महत्त्वाकांक्षा पूर्ति गर्ने खुड्किलाका रुपमा परिभाषित गर्ने लगानीकर्ताहरुले निकै चलाखीपूर्ण तरिकाले  धोकेवाजी गर्ने गर्दछन् र यसलाई व्यक्तिगत रुपमा लिइँदैन अर्थात  कुनै पनि व्यक्ति, समूह वा संगठित संस्थाहरुले कुनै निश्चित कम्पनीको शेयरलाई अत्याधिक उचाईमा पुर्याउने र आफूसँग भएको शेयर उच्च विन्दुमा  अतिरञ्जित तरीकाले बेचेर मुनाफा कमाउने प्रक्रियालाई 'पम्प एण्ड डम्प' भनिन्छ । यसमा विभिन्न समूहहरु जोडिएका हुन्छन् । सर्वप्रथम (Risk of resume) समय परिस्थिति सुहाउने गरी उपलब्ध शेयरहरु मध्येबाट केही शेयरहरूको छनौट गरिन्छ, ती शेयरहरूको बारेमा बजारमा हल्ला फैलिन्छ (यस्तै हुँदैछ रे है ?) अनि ब्लगहरु लेख्न थालिन्छ, तत्पश्चात त्यसले समाचारको रुप लिन्छ र त्यस समाचारलाई धेरैभन्दा धेरै लगानिकर्ता समक्ष पुर्याइन्छ जसको कारण बजारमा अत्याधिक मागको सृजना हुन्छ l सुरुमा तिनै समूहले खरिद गर्छन् र तुरुन्त विक्रि गरिन्छ यसबाट यो समूहले ठुलो मुनाफा आर्जन गर्दछन् । सामान्यतया यसको अवधि ३ देखि ५ दिनसम्म रहन्छ ।



<blockquote class="wp-block-quote">ठूला मानिएका कम्पनीहरुको जस्तै: वालमार्ट, माईक्ररोसफ्ट, एप्पल र टेस्ला सर्वाधिक उचाइको बिन्दुमा पुगे । त्यसै समयमा एप्पलका कार्यकारी प्रमुखले आफूसँग रहेको शेयर ठूलो मात्रामा बिक्री गरेका थिए त्यसको लगत्तै बजारले ठुलो करेक्सन लिएको थियो</blockquote>



गतहप्ता अमेरिकी शेयरबाजारमा पनि ठूलो उतारचढाव देखिएको थियो । ठूला मानिएका कम्पनीहरुको जस्तै: वालमार्ट, माईक्ररोसफ्ट, एप्पल र टेस्ला सर्वाधिक उचाइको बिन्दुमा पुगे । त्यसै समयमा एप्पलका कार्यकारी प्रमुखले आफूसँग रहेको शेयर ठूलो मात्रामा बिक्री गरेका थिए त्यसको लगत्तै बजारले ठुलो करेक्सन लिएको थियो तसर्थ यसलाई पनि पम्प एण्ड डम्प भएको अनुमान गरिएको छ । बजारले करेक्सन लिनु भनेको नियमित प्रक्रिया नै हो तर चितुवा कराउनु र बाख्रा हराउनु  एकैसाथ भएको देखिन्छ ।



<figure class="wp-block-image size-large"><img src="https://test.hamrocompany.com/wp-content/uploads/2020/09/0C9878D7-FBE5-4FF4-AE67-9B54FF4A8EAB-862x314.jpeg" alt="" class="wp-image-15298"/></figure>



शेयर बजार एक लडाइको मैदान हो जहाँ  मुनाफा आर्जन गर्नेहरु मात्र बजारमा टिकिरहन सक्दछन्  भन्ने यो समूह उचित मौकाको पर्खाइमा बसिरहेका हुन्छन् जब लाग्छ बजार अनुकूल छ तब यो समूहले आफ्नो कार्य थालनि गर्दछ सर्वप्रथम सस्तो मूल्यको शेरहरुलाई बढाउने कार्यको थालनि हुन्छ  साथै दैनिक कारोबार रकम उच्च भएको, तरलता अधिक भएको, नयाँ लगानिकर्ताहरु आकर्षित भएका र आफूले छनौट गरेका सेयरहरुलाई  तल-माथि गर्नसक्ने समयलाई मौका छोपि आफ्नो योजनाहरु सफल पार्न लागि परिरहेका हुन्छन् । यसको ताजा उदाहरण सम्झने हो भने हामीले February 27/2020 फर्केर हेर्न सकिन्छ ।



<figure class="wp-block-image size-large"><img src="https://test.hamrocompany.com/wp-content/uploads/2020/09/C67201C8-F9E3-4739-96AA-7BFA9C90E014-825x381.jpeg" alt="" class="wp-image-15297"/></figure>



यसबाट हामीहरु कसरी बच्न सकिन्छ त भन्ने प्रश्न तपाईंको मनमा आयो होला ? जुन स्वभाविकै पनि हो । रातारात धनी हुने सुरमा आफुले गरेको अध्यन, विश्लेषणलाई थाति राखी हल्लाको भरमा नपर्न नै यसको मुख्य समाधान हो । सारा विश्व दिनरात केही नभनि यति लामो समयदेखि कोरोना भाइरसको भ्याक्सिनको खोजीमा छ तर आजसम्म पनि सफलता हासिल हुन सकेको छैन उदाहरण हाम्रो सामु नै छ l रातारात केही पनि परिवर्तन हुँदैन र जसरी पनि कमाउने  हो भन्ने सोच भन्दापनि कम्पनीको उचित विश्लेषण गरी दीर्घकालिन लगानिका योजनासाथ अगाडि बढ्ने लगानिकर्ताहरु नै सफल हुने गर्दछन् ।

शेयर बजार र पम्प एण्ड डम्पको खतरा

सुर्य नारायण पुरी, काठमाडौं

नेपाल राष्ट्र बैंकमा दर्ता भएर आधिकारिक वित्तीय कारोबार गर्ने सँस्थाहरु मध्ये 'लघुवित्त वित्तीय संस्था' राष्ट्र बैंकको वर्गिकरण अनुसार 'घ' वर्गमा पर्ने वित्तीय संस्था हो । लघुवित्त वित्तीय संस्थाहरुको सेवा-लक्ष भनेको पिछडिएका समुदाय र दुर्गम क्षेत्र जहाँ बैंक तथा वित्तीय पहुँच कम हुने गर्दछ । यसले खासगरी सानो पुँजी सम्बन्धि कारोवारो गर्ने गर्दछ । प्रत्येक आर्थिक वर्षमा राष्ट्र बैंकद्वारा प्रकाशित मौद्रिक नीतिमा उल्लेखित लघुवित्त सम्बन्धि व्यवस्था अनुसार महिला दिदीबहिनीहरुको सामुहिक जमानीमा कर्जा लगानि तथा ब्याज बचतको कारोवारो गर्ने गर्दछ ।
हाल नेपालमा कुल जनसंख्याको मध्ये २५.२ प्रतिशत जनता चरम गरिबीको रेखामुनी रहेका छन् । यिनै न्युन आय भएका परिवारलाई लक्षित गरेर लघुवित्त वित्तीय संस्थाहरुले आ–आफ्नो कार्यक्रमहरु सञ्चालन गरिरहेका हुन्छन् । देशको आर्थिक वृद्धि दरको चित्र हेर्दा आर्थिक वर्ष २०७५/७६ मा ७ प्रतिशत आर्थिक वृद्धिदर हाँसिल भएकोमा कोरोना महामारीले यो आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा २.२८ प्रतिशतमा सिमीत रहन पुग्यो ।

लघुवित्त क्षेत्रका वर्तमान चुनौतिहरु :

वर्तमान समयमा लघुवित्तहरुको मुनाफा घटदो दरमा रहेको छ । शेयरको मुल्य समेत गिरावट हुदैछ । लघुवित्तसँग स्वयम् सञ्चालित हुने पुँजी कम छ । ग्राहकहरु कर्जा लिन डराईरहेका छन अर्थात कर्जा लगानि पर्याप्त हुन सकिरहेको छैन ।ग्राहकहरुलाई मासिक बचत गर्नको लागि समेत अप्ठेरो महसुस भईरहेको छ । कोरोनाभाइरसको महामारीले गर्दा वैदेशिक रोजगारबाट फर्किने क्रम बढिरहेको छ । नेपालमै ज्यालादारी काम समेत पाउने अवस्था छैन । नेपालको निजी क्षेत्रमा काम गर्ने सुचिकृत भएको कर्मचारीहरुको झण्डै २२ प्रतिशतको रोजगार गुमेको छ । वित्तीय क्षेत्रमा खराब कर्जा बढेको दिनदिनै प्रतिवेदनहरु आईरहेका छन । आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा प्रकाशित मौद्रिक नीतिले लघुवित्तहरुलाई दिइएको १८ प्रतिशत कर्जा ब्याजदरलाई ३ प्रतिशत कटौती गरी १५ प्रतिशतमा झारेको छ । वित्तीय संस्थाले कर्जा लगानी गरेको शिर्षकमा ग्राहकले कर्जा लगानि गरे-नगरेको अनुगनम प्रभावकारी हुन सकिरहेको छैन । 

समुदायमा एउटै ग्राहक धेरै लघुवित्तमा बसेकोले कर्जा सुरक्षित हुने वातावरण कम रहेको छ । यस्ता ग्राहकहरुको मासिक आम्दानी भन्दा तिर्ने रकम बढी हुने हुदा कर्जा तथा ब्याज समेत उठाउन हम्मे हम्मे भईरहेको छ भने लगानि गर्नलाई चुनौति बढी रहेको छ ।

नेपालमा झण्डै ३३ लाख महिला दिदीबहिनी लघुवित्त क्षेत्रमा आवद्ध रहेका छन । यो प्रक्रिया हरेक दिन बढ्दो दरमा हुने गर्दछ । तथ्यांक विभाग अनुसार अहिले नेपालको जनसंख्या ३ करोड ३८ हजार पुगेको छ । कुल नेपालको ऋणलाई जनसंख्यासँग तुलना गर्दा प्रत्येक नेपालीको भागमा ४२ हजार ६ सय सरकारी ऋण पुगेको छ । यो नेपालको लागि ठुलो चुनौतिको विषय हो । 

विशेषगरी वित्तीय क्षेत्रले कर्जा लगानी गर्दा ध्यान दिनु पर्ने कुरा पनि हो । कुल जनसंख्याको २५.२ प्रतिशत चरम गरिवीको रेखामुनि रहेकोले वित्तीय संस्थामा आवद्ध ग्राहकको वास्तविक आम्दानी र ऊसंग भएको विशिष्ट सीपका आधारमा कस्तो प्रकृतिको ग्राहक हो भनेर लुघवित्तसंग कुनै आधिकारिक मान्यता प्राप्त तथ्याँक हुदैन । कोरोना रोग माहामारीको निदान कहिले हुने कुनै टुङगो छैन । यि विविध बाहिर देखिने चुनौतीहरु हुन् । यस समयमा लुघुवित्त संस्थाहरुको कर्जा लगानि गर्ने, नयाँ ग्राहक बनाउने वा समुदायमा कार्यक्रम लैजादा बिद्यमान रणनीतिमा अवश्य पनि परिर्वतन हुन आवश्यक देखिन्छ ।  

कस्ता रणनीतिहरु अपनाउने:

१.कर्मचारीहरुको क्षमता अभिवृद्धि; लघुवित्त क्षेत्रमा आवद्ध कर्मचारीहरुलाई वाणिज्य बैंकलाई दिइए जस्तो जिम्मेवारी दिइएको हुदैन । सोही अनुसार कर्मचारी नियुक्ति गरिएको हुन्छ तसर्थ कर्मचारीहरुलाई समाजिक उत्प्रेरणाको बारेमा पर्याप्त ज्ञान-सीप दिनु पर्दछ । यसलाई वित्तीय संस्थाले लगानिको रुपमा बुझ्नु पर्दछ । जसले वित्तीय क्षेत्रको उद्देश्य पुरा गर्न र ग्राहकको आम्दानि विस्तार गर्नमा प्राविधिक पक्षहरु सजिलै ग्राहकलाई सन्तुष्ट हुने गरी सिकाउन र भन्न सकोस ।

२. समुदायमा कार्यक्रम विस्तार; लघुवित्तको मर्म अनुरुप वित्तीय पहुचसंग पछाडि परेका समुदाय भनेका पक्कै पनि गरीवीको रेखामुनि रहेका हुनसक्छन । उनिहरुको आम्दानीको श्रोतको आधारमा र वित्तीय साक्षरताको महत्वका बारेमा समुदायका सबै अभिभावक तथा महिलाहरुसँग महिनाको एक वा दुई दिन छलफल गर्ने गर्नु पर्दछ । वित्तीय साक्षरता बारेमा पर्याप्त ज्ञान भए पश्चात वित्तीय संस्थाको महत्व बारे बुझ्न सजिलो हुनेछ र कार्यक्रम लागू गर्न सजिलो हुनेछ । वित्तीय संस्थाले संस्थाकाो मुनाफाको आधारमा ग्राहक संरक्षण गर्ने उद्देश्यले समुदाय स्तरमा नै समस्या पहिचान गरेर खानेपानी धाराहरु, माछापालन पोखरीहरु, कृषि उत्पादन, सिलाईकटाई मेशिन, होमस्टे, सिचाई कुलो आदि जस्ता प्राविधिक पक्षमा विशेष ध्यान दिनुपर्दछ । यि मार्फत समुदायमा जोडिदा निर्जीवन बीमा कम्पनीलाई विर्सनु हुदैन । यस्ता कुराहरुले समुदायको आर्थिक आम्दानि वृद्धि हुने र लघुवित्तको प्रभाव पनि बढ्न सक्छ ।

३. कर्जा लगानि; कर्जा ग्राहकले विभिन्न उद्देश्यले कर्जा माग गर्दछ, लिन्छ । तर के कर्जा लिनु पूर्व पारिवारिक सल्लाह भएको छ ? भन्ने कुराको हेक्का नराखेर नै कर्जा लगानि भयो भने त्यो ठुलो चुनौति हुनेगर्दछ । यद्यपी ग्राहकले कर्जा लगानि गर्ने क्षेत्र, वर्तमान परिस्थितिमा कस्तो छ वा जोखीम कत्तिको रहेको छ ? यि विविध प्राविधिक पक्षहरुलाई आँकलन गरेर ग्राहकलाई कर्जा लगानि गर्न सक्नु लघुवित्तहरुको मुख्य क्षमता हो ।

कोरोना रोग महामारीको समयमा ग्राहकहरुले कर्जा लिन खोज्दा लघुवित्तले कोरोना रोग माहामारी भन्दा पहिलेकै मापदण्ड अपनाएर लगानी गर्यो भने कर्जा कम लगानि हुने वा ग्राहक कर्जा लिन डराउने समस्या हुने गर्दछ । यद्यपी ग्राहकलाई कर्जा तिर्न सक्ने र लगानि क्षेत्रदेखि मुनाफा हुने व्यवसायिक योजना बनाउन सिकाउने, कृषि क्षेत्रमा कर्जा दिदा ग्राहकलाई कृषि सम्बन्धि सीप दिने वा वित्तीय संस्थादेखि ग्राहकले कर्जा लिएर लगानि गरिसकेपछि किस्ता ब्याज मात्र तिर्ने भन्दा आम्दानी पनि गर्न सक्छु भन्ने हेक्का वित्तीय संस्थाले दिन सक्नु पर्दछ ।

४. बचत : समुदाय स्तरमा बचतको कुरा गर्दा सहकारीहरुको नाम अगाडि लिने गर्दछन । वास्तवमा बचतको बारेमा लघुवित्तले वित्तीय साक्षरता कार्यक्रम पर्याप्त बुझाउन सकेन भने बचतमा पक्कै पनि समस्या हुने गर्दछ । तसर्थ बचत किन, कसरी, कति आदी विभिन्न कुराहरु सहकारी भन्दा लघुवित्त क्षेत्रमा वित्तीय साक्षरता कार्यक्रमहरु बढी हुने भएकोले समुदाय स्तरमा पर्याप्त जानकारी दिनु पर्दछ ।

नेपालमा लघुवित्त क्षेत्रका चुनौति र समाधानका प्रयास

न्यायाधिशको स्वविवेकीय प्रयोगको अभ्यास; रञ्जन कोइराला काण्ड

पुरुषोत्तम लम्साल 

"हुत्तिनपर्ने ठाउँमा हुत्तिन पर्छ, बत्तिन पर्ने ठाउँमा बत्तिन पर्छ, जहाँ अडिन पर्ने हो त्याँ अडिन पर्छ, ठूलो फ्रेमवाला चश्माबाट तीखा दृष्टी मतिर फालेर प्रवीण सरले थपे - लय खोज्दा भाव पोलेर खाने बानी हटाइदेऊ, जहाँ ठोक्नपर्ने हो त्यहाँ घनै ठोक्नपर्छ।"

गिरी सरका 'यार' कमल प्रधान सर छेऊमा हुनुहुन्थ्यो। 'यार'कै शैलीमा कमल सरले अलि कडा प्रहारबाट मलाई संरक्षण गर्नुभएको छ।

‘ए पुरु ! ठीक भएपछि एकदिन तिम्ले भनेको ठाउँमा माछा मार्न जानुपर्छ है?', कलेजोको क्यान्सर गाडा हुँदै जाँदा पनि प्रवीण सरको अलग्गै सौख दुरुस्त थियो।

त्रिशुली गएर फर्कदा गेर्खुटारका रामहरी पाण्डे सरबाट गँड्यौलाको एउटा पोको ल्याएँ। त्यो कोशेलीपछि प्रवीण सरले भन्नुभएको थियो– लुभुघाटमा दिउंसै ‘क्याम्पफायर’ गर्नुपर्दछ ।’ बिन्दास हुनु, यायावर झैं डुल्ने लतलाई हौस्याउँथे प्रवीण सर।

अन्तिमपटक ओम अस्पतालमा ‘केमो’ लिन गएका बखत पनि भेट हुंदा पुरानै शैलीमा प्रवीण सरले भन्नुभएको थियो, ‘गड्यौलाको थुप्रो भइसक्यो, खोइ कहिले जाने’ बिदेशबाट उपलब्ध बल्छीले माछा शिकार खेल्ने त्यो योजना अर्को महिनासम्म त्यस्तै भयो।

प्रवीण सरसँग हाकिम र कारिन्दाबीचको सम्बन्ध मैले अनुभवै गरिन। 'हावाले रुखबाट कुन भित कतिबेला झार्छ त्यस्लाई भुईमा खस्न नदिएर समाउनु' भन्दा पनि तयार हुने शिष्य झैं थिएँ म, त्यसभित्रको शिक्षा र अर्थ पछि ब्यवहारिक बन्यो।

ठमेलका गल्लीहरुमा हिप्पीहरुको जगजगी हुँदाका अल्लारे प्रवीण गिरी पनि धुँवा र मदिरामा नझुमेका -नरमेका -नजमेका होइनन्। "त्यसलाई 'इनर्जी' बनाउने हो क्या, प्रवीण सर भन्थे - जागिरमा काम गर्ने हो, किताब समाएपछि पढ्ने हो बाँकि आफ्नो बाँच्ने हो।"

हो त, प्रवीण गिरीको स्वभावले न अर्थशास्त्रको सह'प्राध्यपक हुन रोक्यो, न 'स्किलफुल कम्युनिकेटर' हुन छेक्यो न ब्यावसायिक उचाई नै काट्न सक्यो।

भाइसाथी माझ मात्र होइन कहिलेकाँहि असजिलो ठाउँमा समेत प्रवीण सरको "तामसी शैली"को चर्चा हुन्थ्यो। यो शैलीलाई धेरैले रुखो तीखो भनेर ब्याख्या पनि गरे। तर त्यो शैली पकड्नेलाई प्रवीण गिरी घीऊ थिए-खुदो थिए। त्यही शैलीका कारण समाचार कक्षमा धेरै "प्रवीण सरको अगाडि पर्न नपरे हुन्थ्यो" समेत भन्थे।

काँडा पन्छाएर फूल टिप्न नजान्दा धेरैले वासना लिने अवसर जानीजानी गुमाएको रुपमा बुझ्छु म यसलाई। यसो भनौं, प्रवीण सर एकचोटी रिसाउँदा वा झनक्क तात्दा एउटा नयाँ शिक्षा मिल्यो भनेर बुझ्थें म।

हिमालय टेलिजिनको सुरुवाती दिनमा मलाई टेलिभिजन पत्रकारिताको यावत् विषयमा जानकारी दिंदै तीखो, रुखो र ठाडो शैलीमा बाटो केलाइदिने गुरु प्रवीण गिरीको पार्थीव शरीरको अन्तिम दर्शन गर्न पशुपतिस्थित वनकालीमा पुग्दा उही शैलीमा ‘ए पुरु!’ पो भन्ने हुन् कि जस्तो लागेको थियो । तर त्यसो भएन ।

'चिप्लो घसेर आग्रह देखाउने भए सरकारी जागिर खाउ' भनेर मलाई फेरि आग्रहमुक्त बनाउलान् कि भनेर वनकालीमा कुर्नुको पनि अर्थ मैजारो भइसकेको थियो।

झोंछेको गल्लीदेखि मिनभवनको कक्षासम्म, दरबारको दबदवादेखि संगतको आकाशसम्म रिठ्ठो नबिराई 'लौ गोदेर लेख' भन्ने गुरु महाप्रस्थान गर्दा लहरै उभिएका धेरै सहकर्मीको शिर जमीनतिर ढल्किएको थियो।

समाचारमा ध्वनी, लवज र शैलीको एउटा 'ब्राण्ड' जसले ममाथि सीमित अवधिमा असाध्य गाढा प्रभाव पारे, तिनको महाप्रस्थानको साक्षी भएर फर्किएको आज नौ वर्ष भएछ।

प्रवीण सर!
जिन्दगीमा व्यवधानको पहिरो आउँदा आफ्नै मनको बगैंचामा
निस्फिक्री, वेपरवाह डुल्छु अहिले पनि तपाई जस्तै।
तपाइका लागि 'टाउको नदुखाई गाँठो फुकाउने' 'ए पुरु!' आज पनि तपाइलाइ सम्झिरहेको छ।
श्रद्धाञ्जली🙏

प्रवीण गिरी सरको सम्झनामा

पुरुषोत्तम लम्साल
pluniquepuru@gmail.com

गाउँमा एउटा कथा थियो । मियोमा बाँधिएका गोरु आपसमा विपरीत दिशाबाट घुमे पनि माडिने त पराल नै हो । पराल माडिन्छ भनेर घरधनीले चारतिर फर्किएका गोरुहरुलाई त्यत्तिकै छाडिदिए । केहीबेर यत्तिकै भयो । गोरुहरु आफ्नै तालमा घुमिरहे, पराल केही डल्लो परिरह्यो, लाठे बिंडी तन्काउन निस्किए । फर्कंदा मियोमा चारै गोरु घाँटी कस्सिएर फुस्रा आँखा पल्टाउन थालेका । नाम्लो भए पो सजिलै काट्नु, दाम्लो पो त, दाम्लो चुँडाल्ने वा मियो ढाल्ने माइकालाल कोही भएन र खाइलाग्दा बहर गोरु हेर्दाहेर्दै फिंज काडेर परलोक भए । मलाई गाउँघरको यो किस्सा नेकपासँग जोड्न खुब मज्जा आइरहेको छ आज ।

गोरु बाँधिए पनि खेत बाँझै, गोरु फुके पनि खेत बाँझै पनि भन्छन् गाउँमा । बाँधिदियो जोत्न मिल्दैन । फुकाइदियो सम्हालेर हलोमा दलाउन सकिंदैन । फुक्काफाल भएपछि गोरु पनि साँढे हुन्छ । त्यो बेला बिजोक खेतको हुन्छ, लाठेको हुन्छ, रोपारको हुन्छ । असार लागेपछि शुरु भएको नेकपाभित्रको साँढेको कथा आजपर्यन्त उस्तै छ । हिलो खेत उस्तै छ, सरकारको हल्लो लिण्ठिंग हल्लिरहेको छ, पार्टीका रोपार बाउसे दोहोरी गाइरहेका छन्, सत्तारुढ नेकपा हल गोरु दाउन नसकेर किंकर्तव्यविमूढ छ ।

यता पञ्चायती व्यवस्थाका जब्बर बाघ भनेर चिनेका सूर्यबहादुर थापाका पुत्र सुनिलबहादुर थापालाई पार्टी प्रवेश गराएर, सदस्यता थमाएर नेपाली कांग्रेसले लोकतन्त्र र प्रजातन्त्रको नयाँ बिगुल बजाइसक्यो, नेकपा स्थायी कमिटी वैठकसमेत बस्न सक्दैन । यता संसदमा, सरकारमा प्रतिपक्ष दल खोज्दा नभेटेर सत्तारुढ नेकपाले आफ्नै पार्टीभित्रको गुटतन्त्रलाई जवाफ दिएर जवाफदेही भएको देखाउनु परिरहेको छ, उता कांग्रेस महाधिवेशनमा कसरी हुन्छ एक दुई टाउको थप्न पाए हुन्छ भन्ने खेतीमा छ । राप्रपाबाट कांग्रेस पसेको एक हूल देखेर कांग्रेसको एउटा तप्कालाई प्रजातन्त्र र विपीको समाजवादको गायत्री मन्त्र सभ्य अपसभ्य दुबै गरेर जप्न भ्याइनभ्याइ छ, त्यहीं अर्जुन नरसिंह केसीका वाणीहरु छाइरहेको छ । अहो, कांग्रेसभित्रको यो चित्र पनि बिचित्रको छ ।

प्रतिपक्ष को हो ? प्रतिपक्षको खबरदारी के मा छ ? प्रतिपक्षले हस्तक्षेप गरेका मुद्दाहरु के के छन् ? सरकारलार्य सहिष्णु बनाउन प्रतिपक्षले कसेको लगाम कुन हो ? कुन मुद्दामा ? अधिनायकवादको कोकोहोलो मच्चाएर सरकारलाई स्वेच्छाचार गर्न दिने प्रतिपक्ष कुन देशमा भेटिन्छ ? मान्छे हाँस्लान्, नपत्याउलान् तर आजको नेपाली कांग्रेस जस्तो कमजोर प्रतिपक्ष नेपालमा कम्तीमा यो शताब्दीमा नभेटिएला । एक दर्जन संवैधानिक आयोगमा भागबण्डा खोजेरै सही, आयोगलाई पूर्ण बनाउन भन्न नसक्ने प्रतिपक्ष पनि के प्रतिपक्ष ! यति भनेपछि कांग्रेस सभापति देउवाको कान ठाडो हुनसक्छ ।

सत्तारुढ नेकपाको स्थायी कमिटीको लिगिलिगे दौड अझै सकिएको छैन । असार १० गतेदेखि आजसम्म कतिवटा वैठक बस्यो र कतिवटा स्थगित भयो भनेर अब जनले गणना गर्नै छाडिसकेका छन् । वैठक स्थगित गर्ने म्याराथुनमा सत्तारुढ नेकपाले बनाएको कीर्तिमानमा पार्टी र कार्यकर्ता दुबै गुटगत हर्षोल्लास मनाउने स्थिति छ । जसरी कारोना भाइरसको संक्रमणको बृद्धिबारे जनता अभ्यस्त हुँदैछन् उसैगरी नेकपाको स्थायी समितिको वैठक स्थगित हुने सिलसिला पनि अब मान्छेको चासोको विषय बन्न छाड्दै छ । अर्थात्, अन्त्यहीन वैठक स्थगितको श्रृङ्खला र निकासहीन मतभेद उच्चाटलाग्दो बन्दैछ ।

निर्लज्जताको हद हुँदो हो त नेताहरुले आ–आफ्नो स्वार्थसमूह बनाएर घरि वालुवाटार, घरि खुमलटार र घरि भैंसेपाटीमा चियाचमेना गरिरहन पर्दैनथ्यो । वैठक कसले बोलाउने भन्ने विषयसमेत अब नेकपाभित्र शरमको यात्रा बनेको छ । पार्टी खोपीमा सजिएको छ, पार्टी कार्यालय शीर्ष नेताहरुको चोठाकोठामा वा गोजीमा सीमित छ र जग हँसाउने वैठकको रत्यौली रमाइलो छ । शिर्षहरुको यो मनपरीले घेरा नाघेर अराजक बन्दा एउटा समूह वैठकमा नआउने र अर्को समूह वैठक होइन अनौपचारिक छलफल भन्दै मोर्चा कस्ने नीर्घिणी अभ्यासमा छ । स्वार्थसमूहको छलफल चलाउने तर निर्णय पुस्तिकामा दस्तखत गर्न नसक्ने समूह एकातिर छ, के गर्छन् हेरौंला नि हामी पनि भन्ने समूह अर्कोतिर छ । लोकलाज दुबैलाई पचिसकेको छ । दैव ! यही नै तिनका लागि लोकतन्त्र भएको छ ।

विधि र पद्दति आत्मगत र मनोगत विवादको विषय बनेका छन् । पछिल्लो एक महिनाको यो उठबस र बसउठ माउसुलीको पुच्छर चुँडालेको बराबर छ । अनुत्पादक छलफल गरिरहने, आरोप प्रत्यारोपमा रमाइरहने, पार्टी र सरकारबीच जुहारी चलिरहने श्रृङ्खलाले राष्ट्रिय मुद्दा कति पछाडि धकेलियो भनेर नेताहरुले गम्भीर भएको दृष्टान्त अहिलेसम्म कहीं कतै छैन ।

हामी शीर्ष टाउकाहरुको राजनीतिको नाममा बिसङ्गत संस्कारलाई र लोकतन्त्रका नाममा भाडतन्त्रको मात्र पक्षपोषण गर्न अभ्यस्त भइरहेका छौं । जनसरोकार र जनजीविकाका भयावह मुद्दा द्रबित बनाएर, अपहेलित बनाएर पार्टी र सरकारले शनैशनै विश्वासको डुङ्गामा बनाइरहेको छिद्र हेरेर हेरिनसक्नु छ । राष्ट्रवाद कस्मेटिक श्रृङ्गारको पोतोजस्तो भएको छ । यो जलप बिहान लगायो साँझ पखालिन्छ, साँझ पोत्यो रात्रीमै बिद्रूप अनुहार ह्वाङ्ग हुन्छ । असार १० गतेदेखि आजको मितिसम्म सत्तारुढ नेकपा यति गतिहीन देखिएको छ, योभित्र हाँसको चाल पनि भेटिंदैन, बकुल्लाको चाल पनि देखिदैन ।

महाब्याधी उत्कर्षउन्मूख छ, अर्थतन्त्र गतिशील छैन, संघीयताको घाऊ सम्हाल्न मुस्किल भइरहेको अर्थमन्त्री नै बताइरहेका छन्, एमसीसीको राष्ट्रवाद विश्व बैंकको अनुदानसँग शरणागत भइरहेको छ, प्राकृतिक विपत्तिले निम्त्याएको कहर र कोलाहल अत्यासलाग्दो छ, बैदेशिक रोजगारी र बेरोजगारीले घाँटी अँठ्याउँदै गएको छ, अधिकांश संवैधानिक अङ्ग निस्क्रियप्रायः छन्, संघीय कानूनको निर्माण भाडमा गएको छ, तर सत्तारुढ नेकपा विवादलाई लिएर रत्यौली खेलिरहेको छ । पार्टी र सरकार दुबै प्राणविहीन बुख्याँचा जस्तो छ तर यो अरुलाई तर्साउन मस्त छ, व्यस्त छ ।

रणनीतिक मुद्दामा, कार्यनीतिक सवालमा, नीतिमा ठोसको त अपेक्षा नै ब्यर्थ छ, सतही बहस पनि छैन । न उद्योग, न कृषि, न पर्यटन, न शिक्षा न स्वास्थ्य अहो भन्नलायक, एक दुई तीन गरेर गन्नलायक उपलब्धी खोई यो दुई वर्षमा ? सैद्धान्तिक छिद्रहरुमाथि बहसको गुञ्जायस नै छैन । स्वार्थपरक वैयक्तिक माग र मुद्दा भनेको फगत नेताहरुको जुँगाको लडाई मात्र हो भन्ने प्रमाणित गर्न अब कुनै ज्योतिष नचाहिने भएको छ । पार्टी र सरकार दुबै अँधेर नगरी चौपट राज आहानका पात्र बनेर लोक हँसाइरहेका छन् ।

नेकपा नै लोकतन्त्र होइन । नेकपा नै गणतन्त्र पनि होइन । नेकपा नै संघीयता होइन । नेकपा मात्र परिवर्तन होइन । नेकपा फगत साधन मात्र हो यो कहीं पनि साध्य होइन । नेकपा फगत एउटा अंग मात्र हो यो नै मूलतत्व वा मूलआत्मा होइन । नेकपा चिराचिरा, धूलोपिठो भए पनि नेपालमा तत्कालै लोकतन्त्र, गणतन्त्र, प्रजातन्त्र ढल्दैन, मर्दैन । नेकपा एक भएर पृथ्वी आफ्नो अक्षमा घुमिरहेको छ भन्ने भ्रमबाट पार्टीका शीर्ष नेताहरु मुक्त हुनपर्छ । जनतामा बढ्दो निराशा, असन्तुष्टी, घृणाले ठोस आकार पाउनुअगाडि नेकपाले सरकार र पार्टीको तर्फबाट आफ्नो आकार ग्रहण गरेन भने त्यो बेला अबेला हुनसक्छ । हामीले जोडले भन्नसक्नपर्छ कि थितिमा बस कि आआफ्नो बाटो समात । मोही माग्ने ढुङ्ग्रो लुकाउने अब चल्दैन ।

नेकपा बेथिति र बिंगतिको दलदलमा दबिंदै जाँदा पनि प्राप्त लोकतन्त्रमाथि भीषण पहिरो जाने होइन । किनकि, परिवर्तनलाई संस्थागत गर्न नसक्ने, प्राप्त उपलब्धीलाई गुणमा रुपान्तरण गर्न नसक्ने, घोषित लक्ष्य र कार्यक्रमहरुबाट शनैशनै च्यूत हुँदै गइरहेको नेकपा एकमा दुई, दुईमा तीन र तीनमा चार भए पनि लोकतन्त्र भर्सेलामा पर्दैन । उसै पनि एकता र विभाजन सँगै बोकेर भएको पार्टी एकीकरणको औचित्य र सान्दर्भिकता नै अहिलेसम्म कहाँ देखिएको छ र ?

भित्र आझसम्म त्रिकोणात्मक दौड निरन्तर छ  अन्तरविरोध, अन्तरसंघर्ष, विवाद र बहसको समाधान नीति र विचारमा हो वा अन्त्यहीन अप्राकृतिक सम्झौताहरुमा ? नेताहरुबीच हुँदै आइरहेका कपाली तमसुकजस्ता सम्झौताले पार्टीको जीवन र पद्दतिलाई कहाँसम्म गतिशील बनाउँछ ? छड्के किनाराका साक्षीहरु आजको भोली नै चुकूल ठोकर ङ्यारङ्यार ङुरङुर गर्ने अराजक परिपाटी पार्टी जीवनलाई कहाँ लैजान्छ ? आज ओलिसहितको र भोली ओलीइतरको यो भेला र छलफलको निश्कर्ष के ? समाधान के ? खुमलटार वालुवाटार भैंसेपाटी दोहोरीमा देश कहिलेसम्म अनिर्णयको बन्दी भएर बस्नपर्छ ? विवाद, असहमति, वार्ता, छलफल, संवादले छिरोलिएको यो परालको गुन्टा कस्ने पो कहिले हो, कसले हो ?

प्रचण्डले खोजेको र ओलीले रोजेको स्वार्थ पूरा नभएसम्म हामी यही रमिताको साक्षी हुनपर्ने ? हे पशुपतिनाथ, कापे, कुईंचे र छिकिर्कनीको ओली, दाहाल र नेपालको यो रमिता चाँडै अन्त्य होस् र देशले आफ्नो व्यवस्थालाई छिटो सूचारु गरोस् । नेताहरु भरोसालायक नभएपछि पशपतिनाथमै भर पर्नु जो रहेछ ।

नेकपाको राइदालो र छिरोलिएको पराल

पुरुषोत्तम लम्साल, भर्जिनिया

चलन नबिलाएको भए गाउँमा अझै पनि रफू भरिन्छ होला । फेसनको दुनियाँमा चाँहि च्यातिएको, प्वाल परेको, भ्वांग देखिने ठाउँमा पनि कहिले धागोको आडमा त कहिले कपडाको अर्को टुक्रा राखेर रफु भर्ने चलन थियो । यो भनेको मूलतः लाज (भित्री अंग) बाहिरबाट नदेखियोस भनेर दुनियाको आँखामा छारो हाल्ने प्रपञ्च हो ।

यो रफु वस्त्रमा मात्र लगाइदैन, वाणीहरुमा पनि लगाइन्छ । ठूलाले गल्ती बोल्यो भने त्यसलाई प्रमाणित गर्ने अनेक जुक्ति निकालेर हो त नि जस्तो बनाइन्छ । अर्थात् ठूलाहरुको उध्रिएको बोलीमा पनि रफु भरिन्छ । यसका लागि आसेपासेहरु, चम्चा र मदानीहरु मडारिएरै आआफ्नो तर्क र दावी प्रस्तुत गरिरहेका हुन्छन् जसलाई रफुभर पनि भनिन्छ । उनीहरुको काम नै हत्केलाले लाज छेकिदिनु भउकाले अरु कुरा भनिरहनु नै परेन ।

रफुभरको यो किस्सा कुनैबेला हामी चुट्किलाहरुमा खुब प्रयोग गर्थ्यौं । अलि लामा शैलीका जोक्समा पनि प्रयोग गर्थ्यौं । कहिले हमजायगा र कहिले नाइन्टिन फाउन्टिनको नेपाली सैनिक लाहूरेलाई केन्द्रमा राखेर पनि रफुभरको किस्सा सुनाउँथ्यौं । त्यही किस्सालाई श्रम गरेर प्रकाश सुवेदी सरले दुरुस्तै उतारेर सामाजिक सञ्जालमा प्रस्तुत गर्नुभएछ ।

किस्सा यस्तो छः महाराजलाई गफ दिने निकै ठुलो सोख थियो । गफ दिँदा(दिँदै कहाँ कुरो फुस्क्यो भन्ने पत्तै पाउँदैनथे । तर जबजब उनको गफमा ’छिद्र’ देखिन्थ्यो, उनको वरीपरी बसेका ‘रफुभर’हरुले ’रफु’ भरेर कुरा मिलाइदिन्थे । अनी त के चाहियो, महाराज झन मच्ची(मच्ची अझै ठुला गफ दिन्थे ।

एक दिन महाराजले कथा सुनाए; "सबैले ध्यान दिएर सुन, म एक दिन शिकार खेल्न गएको थिएँ । अगाडी अजङगको बाघ देखियो । मैले बन्दुक उठाएँ र गोली चलाएँ । गोली त बाघको देब्रे कानबाट छिरेर सिधै दाहिने खुट्टाको पन्जाबाट पो बाहिर निस्क्यो । बाघ ठाउँको ठाउँ ठहरै !" वरिपरी बसेका सबैले "वाह, महाराज, वाह !" भनें, ताली बजाए ।अलिपर बसेको एक जना मान्छे भने अलि अलमलमा परे झैं देखियो । उसले डराइडराइ सोध्यो; "महाराज, रिसानी माफ होस्, तर त्यो गोली बाघको देब्रे कानबाट छिरेर सिधै दाहिने खुट्टाको पन्जाबाट चाँही कसरी बाहिर निस्क्यो होला ?"

एक छिन त महाराज पनि अलमल्ल परे, तर उनी तुरुन्तै सम्हालिए अनि आफ्ना वरिपरी बसेका रफुभरहरुतर्फ हेरे ।एक जना रफुभरले खुदो मिसिएको आवाजमा प्रष्ट पार्यो, “खासमा के भएको थियो भने नि हजुर, हाम्रा महाराजले गोली हान्दा त्यो बाघले दाहिने खुट्टाले आफ्नो कान कन्याइरहेको थियो । त्यही भएर गोली बाघको देब्रे कानबाट छिरेर सिधै दाहिने खुट्टाको पन्जाबाट बाहिर निस्केको नि !" सबै दङग परे, अनि फेरी ताली बजाउँदै महाराजको अचुक निशानाबाजीको मुक्तकण्ठले प्रशंसा गरे।
अर्को दिन महाराजलाई फेरी अर्को बहादुरीको कथा सुनाउने इच्छा भयो । उनले भने, "ल सुन सबैले, म फेरी अर्को दिन पनि शिकार खेल्न गएँ । यो पाली त झन ठुलो बाघ देखियो । मैले बन्दुक उठाएँ, निशाना लगाएँ र गोली चलाएँ । बाघ त बेतोडले भाग्न पो थाल्यो । मेरो गोली पनि कहाँ चानचुने थियो र ? उस्ले पनि बाघको पिछा गर्न शुरु गर्यो । बाघ अघिअघि, गोली पछिपछि, बाघ अघिअघि, गोली पछिपछि । तर यो बाघ निकै बाठो थियो । उ स्वाट्ट एउटा घरमा छिर्यो र भित्रबाट ढ्याम्म ढोका लगायो । मेरो गोली पनि के कम ! ढोकामा गयो र ’ढकढक’ गर्यो । 'हैन, को आयो ?' भन्दै बाघले ढोका खोल्नासाथ गोली त सिधै उसको निधारमा गएर बज्रियो । बाघ ऐय्या पनि भन्न नपाइ ठाउँको ठाउँ ठहरै !" वरिपरी बसेका सबैले पहिले जस्तै 'वाह, महाराज, वाह !' भनें, ताली बजाए । पर बसेको त्यही मान्छेले फेरी डराइडराइ सोध्यो; "रिसानी माफ होस्, तर महाराज, त्यो गोली त्यसरी पिछा गर्दै कसरी गयो होला ?" महाराजलाई त के चिन्ता ? उनले मुसुक्क हाँस्दै रफुभरहरु तर्फ हेरे ।
रफुभरहरुले पनि मुखामुख गर्दै एक अर्कालाई हेरे । तर सबै अलमल्ल देखिए । अन्त्यमा एउटा रफुभरले हिम्मत गरेर सानो स्वरमा भन्यो, "महाराज, हामी पर्यौं बबुरा रफुभर । तर यो पाली त छिद्र हैन अली धेरै नै ठुलो भ्वाङग पर्यो, माफ पाउँ, हाम्रो पनि केही सिप लागेन !"

र, ओलीको अस्त्र प्रधानमन्त्री केपी ओलीले अयोध्यालाई अस्त्र बनाएर भारततिर फाले । त्यो पनि मोदीले भारतमा साम्प्रदायिक हिंसा भड्नसक्ने सम्भावनालाई संकेत गर्दै भारत भगवान बुद्धको भूमि भएको दावीसहितको ट्विट गरेको लगत्तै ।

ओलीको अस्त्रले भारतका केही गोदीमिडिया वा पेटमिडियामा त रामायण र महाभारत एकैपटक शुरु गराइदिएको छ । भारतीय मिडियाका कर्कश र चिच्याटलाग्दो शैलीमा मोदीभन्दा ओली धेरै बिकाउ भएका छन्, बजेका छन् । हिजोसम्म नेपाली सीमा मुद्दामा नेपाललाई चीनले उचालेको भ्रमपूर्ण दावीमा उत्तेजनापूर्ण अभिव्यक्ति दिइरहेका भारतीय मिडिया पुरै विषयान्तर भएर धर्म र सँस्कृतिमा केन्द्रित भएका छन् ।

प्रधानमन्त्री ओलीले अयोध्या नेपालमै छ राम नेपालकै हुन् भनेर निशाना चाँहि रावणको नाभी बनाइदिएका छन् । जहाँ मर्म हुन्छ त्यहीं अस्त्र ताकेका छन् । व्यक्तिको शैली हो, अभिव्यक्ति हो नबोल भन्न पाइन्न । तर जसै रफुभरको किस्सा पुनः आयो, मैले भक्त र हनुमानको अर्को किस्सा उस्सै भुलें । आजलाई यत्ति ।

बिचार

Vishwa Sandesh Newspaper Inc.

Our Team

Contact Information

Address:

Email:

Phone: