आचार्य पीपलमणि सिग्देल / न्यूयोर्क

गत डिसेम्बरमा चीनको उहान प्रान्तमा जनावरबाट मानिसमा सरेको बताइएकोे नोवल कोरोना भाइरस विकराल रुप लिंदै विश्वव्यापी रुपमा आँधिबेरी जस्तै फैलिएको छ । संक्रमण सुरुमा भएको करिब तीन महिनाको समयमा यो आलेख तयार पार्दै गर्दा करिब एक लाख एघार हजारभन्दा बढी मानिसलाई यो भइरसको संक्रमण भइसकेको छ भने झण्डै चार हजार मानिसले आफ्नो सुन्दर जीवनलीला गुमाइसकेका छन् र बैसठ्ठी हजारभनदा बढी व्यक्तिले भाइरससँग लडेर सफलता प्राप्त गरेका छन् । यो भाइरसको संक्रमण एक सयभन्दा धेरै देशमा पुगिसकेको छ । चीन, इरान, इटली, दक्षिण कोरिया, जापान, जर्मनी, फ्रान्स, अमेरिकालगायत देशमा यो भाइरसले जनजीवन प्रभावित पारेको छ । नेपालमा संक्रमित हुने र मृत्युको कारुणिक खबर आएको छैन तर अमेरिकामा ६ सय बीसभन्दा धेरैलाई संक्रमणको पुष्टी भइसकेको छ र २२ जनाको मृत्यु भइसकेको छ ।

व्यापार व्यवसाय निकै ओराले लागेको छ । शेयर मार्केटमा दिनानुदिन भासिने क्रम जारी छ । हवाई यात्रा स्वात्तै घटेको छ । तेलको मूल्य पनि घटेको छ । मृत्युको भयले सामानको संग्रहमा मानिसहरु लागेका छन्, बजारमा उपभोग्य बस्तुको चरम अभाव हुन थालेको छ । कोरोना भाइसरका कारण केही धनाढ्यहरmले सयौं खर्ब गुमाएको खबर पनि छ । चीनको मात्र सात सय अरब व्यापार घाटा हुने अनुमान गरिएको छ । विश्वको व्यापारको घाटाको लेखाजोखा गर्न पनि धरै समय खर्चिनुपर्ने स्थिति सिर्जना भएको छ । अमेरिका र क्यानडाले आर्थिक मन्दीको अनुमान गर्दै बैकको व्यजदर घटाएका छन् । विश्व एक घर भएकाले र अर्थतन्त्रको संजाल एकआपसमा जेलिएको र एउटा देशमा व्यापारिक घाटाको रुघा लाग्दा अर्को देशमा हाछ्युँ आउनु स्वभाविकै देखिएको छ ।

कतै मृत्यु मडारिएर फैलिएको छ, कतै बिरामी, कतै संत्रास, कतै डर, कतै नोक्सान, कतै संकटकाल, कतै दुःख, कतै कालाबजारी, कतै विद्यालय तथा कलेज बन्द, यस्तै यस्तै समाचार पढ्न र सुन्न हेर्न बाध्य हुनुपरेको छ । अझै भ्याक्सिन या औषधीको अत्तोपत्तो नभइसकेकाले यस्तो संत्रास अझै केही समय रहने र हजारौं मानिस कोरोना भाइरसको शिकार हुनुपर्ने आंकलन गरिंदैछ ।

यस्तो भयावह परिस्थिति या संकट पहिलोपटक आएको भने कदापि होइन । चार वेद, उपवेद, आयुर्वेद, उपनिषद्, १८ महापुराण, उपपुराण तथा आख्यान ग्रन्थहरmमा रोग तथा उपचारका विषयमा व्यापक चर्चा गरिएको पाइन्छ । भगवान् गौतम बुद्धले आर्जन गरेको ज्ञानर्को हेय ः हेयहेतु, हानो ः हानोपाय’ सूत्रको मर्म पनि यो संसारमा रोग छ, रोगको कारण छ, रोगको उपचार हुन्छ र उपचार सम्भव छ भन्ने नै हो । यसको मतलब यस संसारमा जीवनयापनका लागि जसरी प्राणवायु उपलब्ध छ त्यसरी नै सयौं हजारौं संख्यामा प्रतिकूल तत्वहरm पनि घुमिरहेका छन् । त्यस्ता जीवनका प्रतिकूत तत्वसंग संघर्षका लागि पनि हाम्रै शरीरका प्रतिरक्षात्मक तत्वहरmले काम गरिरहेका हुन्छन् । अनि शरीरको प्रतिरक्षात्मक तत्वलाई सहयोग गर्न वैद्य या वैज्ञानिकहरmले अनेक प्रकारका औषधी बनाएका हुन्छन् । औषधी तयार नभए हामै्र शरीर तयार हुन्छ र रोगसँग लड्ने सामथ्र्य तयार हँुदैजान्छ ।

वेदका अनुसार सबैलाई सय वर्षको आयु प्राप्त छ । परन्तु व्यक्तिको आफ्नो कर्म अनुसार आयुमा तलमाथि पर्न गएको हुन्छ । जो सदाचार पालन गर्दैनन्, आलस्यले कर्मको त्याग गर्छन्, जतापायो त्यतै खान्छन् र परस्त्रीगमन आदि कलीयुगका अनेकन त्याज्य कर्मको पछि लाग्छन्, त्यस्तो अवस्थामा अनेक रोगको आक्रमण हुन्छ र आयु क्षण हुन्छ ः

संस्कृतमा भनिएको छ ः

मानुषः शतजीवीति पुरा वेदेन भाषितम् ।

विकर्मणः प्रभावेण शीघ्रं चापि विनश्यति ।।

वेदानभ्यसनेनैव कुलाचारं न सेवते ।

आलस्यात्कर्मणां त्यागो निषिद्धेऽप्यादर सदा ।।

यत्र तत्र गृहेऽश्नाति परक्षेत्ररतस्तथा ।

एतैरन्यैर्ममहादोषैर्जायते चायुषः क्षयः ।।

(गरmडपुराण)

यसरी हेर्दा अनेक युगमा भोजन, कर्म, परिवेश र वातावरणले अनेक खाले भाइरस उत्पत्ति हुन्छन् र जीवन यापनका लागि चुनौती खडा हुन्छन् भन्ने प्रष्ट देखिन्छ ।

आधुनिक घटनाक्रमलाई नियाल्दा पनि सन् १९१८ मा स्पानिस फ्लुबाट विश्वभरिमा करिब पाँच करोड मानिसको ज्यान गएको थियो । त्यतिखेर अमेरिकामा मात्र ६ लाख ७५ हजारको ज्यान लिएको थियो जुन संख्या प्रथम र दोस्रो विश्वयुद्धमा मारिएका व्यक्तिभन्दा पनि धेरै हो । त्यतिखेर जवान र स्वस्थ व्यक्तिलाई समेत मृत्युको चपेटामा पारेको थियो । सन् १९५७ मा एसियन फ्लु लागेर १० लाखदेखि २० लाख मानिसको ज्यान गएको बताइन्छ । सन् १९६८ देखि १९७० सम्म चलेको इनफ्लुन्जा प्रकोपले ५ करोड मानिसको ज्यान गएको बताइन्छ । सन् २००२ नोभेम्बर देखि सन् २००३ जुलाई सम्म चलेको सार्स फ्लु आतंकले १७ देशका ७ सय ७४ जनाको जीवन समाप्त गरिदिएको थियो । त्यसैगरी अप्रिल २००९ देखि २०१० अगस्ट सम्म स्वाइन फ्लूको चपेटामा परी विश्वभरमा ५ लाख ७५ हजार मानिसको ज्यान गएको थियो । डेगु, बर्ड फ्लु, कमन फ्लु, निमोनिया, आदि आदि अनेकौं स्वास्थ्य प्रकोप मानव जीवनमा समयसमयमा आइरहेको देखिन्छ । यसरी विगतका घटना परिघटना नियाल्दा नोबल कोरोना भाइरस कोभिड १९ भयानक नभए पनि सावधान हुनुपर्ने प्रकोप हो । रोग प्रतिरक्षात्मक क्षमता कम भएमा यस्ता भाइरसले मानिसलाई मृत्युको मुखसम्म धकेल्ने गर्दछ । अतः रोग प्रतिरक्षात्मक शक्ति बढाउन कम्मर कसेर लाग्नुपर्ने देखिन्छ । यसका लागि घरमा पकाएको हरियो सागपात, फलफूल, दूध, गेडागुडी आदि नियमित खाने, भिटामिन सी युक्त भोजन गर्ने, नियमित योग तथा व्यायाम गर्ने, प्राणायाम गर्ने, चुरोट, सुर्ती तथा अल्कोहलको सेवन नगर्ने, मह, लसुन, बेसार, अदुवा, गुर्जो, कुरिलो, जिरा, दालचिनी आदि नियमित सेवन गर्ने बानीले पनि स्वस्थ रहन सहयोग पुग्ने गरेको अनुभव सनातन रmपमा चलिआएको पाइन्छ ।

कोरोना भाइरस मुलतः हात हुँदै मुख, नाक र आँखाको माध्यमले फोक्सोमा पसी नोक्सान गर्नेभएकाले बारम्बार साबुन पानीले हात धुने, साबुन नभएको ठाउँमा हातमा सेनेटाइजर लगाउने, भीडभाडमा अत्यावस्यक भए मात्र जाने, लगाएका कपडा सुरक्षित ठाउँमा राख्ने, खोक्दा मुख छोपेर खोक्ने आदि उपायले प्रकोप फैलिनलाई कम गर्न सकिन्छ ।

स्थुल शरीरको क्षमतालाई शरीरको मानसिक उर्जाले मलजल गरिरहेको हुन्छ । मनबाट शक्ति तयार हुँदै बाहिरी शरीरमा आउने गर्दछ । अतः मन बलियो भएमा शरीरको संयन्त्रले काम गर्दछ । मन नै कमजोर भए शरीरका अवयवहरm पनि शिथिल हुँदै जाँदा रोगले आक्रमण गर्ने सम्भावना बढेर जान्छ । त्यसैले भाइरसको प्रकोप भएको बेला अत्तालिने, त्रसित हुने र डराउने कार्य नगरी ृउच्च मनोबलका साथ सावधानी अपनाउनुपर्छ ।

सनातन वैदिक संस्कृतिले हामीलाई जीवन जिउने कला सिकाएको छ । बाहिर काममा जाँदा प्रयोग गरेका कपडा भोजनको समयमा प्रयोग नगर्ने, लुगा फेरेर पकाउने र खाने, भान्छा घरमा सबैलाई जान नदिने, बासी भोजन नगर्ने, खानुभन्दा पहिले आचमन गर्ने र औसानी हाल्ने, घाटमा मलामी गएर आएपछि अनिवार्य नुहाउने र कपडा फेर्ने, क्रियापुत्रीसँग हातमिलाउने र नमस्कार गर्ने जस्ता कार्य नगर्ने, घरमा तुलरी, गउँत, गाइको दूध तथा गोबरको प्रयोग गर्ने, मौसमअनुसारको भोजन गर्ने, सूर्य नमस्कार आदि विधिले नित्य व्यायाम गर्ने आदि कार्यको सही अध्ययन र मनन गरी व्यवहारमा उतार्न सके समयसमयमा आउने यस्ता संकटबाट सजिलै पार पाउन सकिन्छ । अब जागौं सचेत बनौं, स्वस्थ बनौं र सबैलाई स्वस्थ रहन सहयोग गरौं । स्वस्थ शरीरले नै समुन्नत र सुन्दर विश्वको परिकल्पना गर्न सकिन्छ ।

विश्वका हामी सबै मनुष्य छलकपट, द्वेष, रीष, राग, अहङ्कार, मद, मोह, आलस्य जस्ता विकार त्याग गरी तन, मन र धनले एकताबद्ध भएर संकट निवारणका लागि अग्रसर भएमा सफलताको शिखर चुम्न सक्ने शक्ति आर्जन गर्ने नै छौं । जरmरी छ त केवल दया, करmणा, सद्भाव र एकताको । अनि एक दिन पुनः उठी आर्तनाद घाउहरmमा मलम लगाउन सक्ने नै छौं । राष्ट्र्कवि माधव प्रसाद घिमिरेले आफ्नो खण्डकाव्यमा त्यसै भनेका होइनन् ः

कालैलाई पछार्न सक्छ जसले खेलेर कुस्ती तर ।

मान्छेकै अघि हार्नुपर्छ यदि छन् मान्छे भने निष्ठुर ।।