• योगेश आदी

मैले “अँग्रेजी भाषा होइन” भनेर लेखें भने विवादास्पद बन्न सक्छ । यो “भाषा भन्दा बढी सीप हो” भनें भने अलि कम बिवाद होला । दुबैको साथसाथै ‘व्यक्तित्व’ हो भनें भने धेरैलाई ठीकै लाग्ला । जुन चिज वा ज्ञानले जिविकोपार्जनको लागि आम्दानीमा मद्दत गर्छ त्यो ‘सीप’ हो । जुन वस्तु ग्रहण गर्दा वा देखाउँदा वा व्यक्त गर्दा आफ्नो उपस्थिति उच्च हुन्छ त्यो ‘व्यक्तित्व’ हो । अब एकछिन आफुले चिनेजानेका मध्ये अलिक मानेका व्यक्तिको व्यक्तित्वबाट अँग्रेजी भाषा पुरै निकाल्दिनुस् र उस्को व्यक्तित्व कल्पना गर्नुस् । तँपाईलाई खल्लो लाग्न थाल्छ । वा अँग्रेजी कनिकुथी बोल्ने साथीले फरर अँग्रेजी बोलेको सम्झनुस् र उस्को व्यक्तित्व कल्पना गर्नुस् । अंग्रेजी भाषाले खासगरी दक्षिण एसियालीको व्यक्तित्वमा प्रभाव पारेकै हुन्छ ।

यसर्थ वर्तमान अवस्थामा अँग्रेजी भाषा भन्दा बढी सीप र व्यक्तित्व हो । सम्बोधनमा कुनै तह नभएको कारण र अन्य भाषाको पनि शब्दहरु समेट्न सकेकोले अँग्रेजी विश्वव्यापि बन्न सफल भएको छ । व्यापारिक र कार्यालय प्रयोजनको लागि अँग्रेजी सबैलाई स्वीकार्य बनेको हो । यसको पछाडिको कथा थप जानकारीयोग्य छ ।

पहिलो विश्व युद्धमा विजयपश्चात सन् १९२० बेलायती सम्राज्यको सबैभन्दा फैलिएको अवस्था हो । पृथ्वीमा २९% मात्र जमिन छ । यही २९% को ८३% जमिनमा बेलायती हुकुमत प्रत्यक्ष र परोक्षरुपमा चल्थ्यो । त्यतिबेला त्यो सबै भूभागमा अँग्रेजी कामकाजको माध्यायम बनाएका थिए । भारतको संबिधान हिन्दीमा नलेखी अँग्रेजीमा लेखेजस्तै गयानादेखि फिजीसम्म त्यस्तै भाषिक अधिपत्य पनि खडा गरे । केवल १९ वटा देशलाई मात्र उपनिवेश बनाउन नसकेको बेलायतले बाँकी देशहरुमा दबदबा नै कायम राखे । आजपर्यन्त चीन, जापान र रुसमा समेत अँग्रेजीको महसुस गरेर कक्षा संचालन गरेका छन् ।

वास्तवमा अँग्रेजी बेलायतको मुलबासी भाषा भने थिएन, होइन । जसरी अमेरिकामा अँग्रेजी पछि मात्रै बोल्न थालेको हो । बेलायतमा पनि त्यस्तै थियो । पश्चिम जर्मनीबाट आप्रवासी जानु पूर्व त्यहाँ ‘ब्रिटोनिक’ भाषा बोलिन्थ्यो । जर्मनीको एङ्लेस भन्ने आदिवासी समुदायले करिव २००० वर्ष पहिले बोल्ने गरेको पौराणिक एङ्लेस भाषा बेलायत पुगेर परिमार्जित इङ्लिस् बन्ला भनेर कसैले सोचेकै थिएन ।

मानव भाषा मात्रै एक यस्तो क्रान्ति थियो, जसले भविष्य र भुतको बारेमा पनि बातचित गर्न मिल्ने भएको कारण मानिसले सबै जीवमाथि कब्जा गर्न सकेको तथ्य बेलायतीहरुले सबैभन्दा पहिले मनन गरे । भाषालाई औजार र हतियारको रुपमा प्रयोग गर्दै एकताको लागि एउटै भाषाको परिपाटी बेलायतीले चलाउन शुरु गरे । १८औं शताब्दीमा चार्ल्स डार्बिनले उत्पत्ति र विकासबादको सिद्धान्तमा भाषाको कारणले मात्र मानवको जीत सम्भव भएको निष्कर्ष निकालेपछि बेलायतीहरु भाषा सुधारमा उदार भएर लागे ।

सबै भाषालाई अँग्रेजीमा भित्र्याउन थाले । करिव २६% जर्मनिक मुलशब्द भएका शब्दहरु अँग्रेजीमा छन् । ३०% देखि ४०% स्पेनिस र इङ्लिस् शेयर गरेर बोल्न लेख्न थाले । ६०% ल्याटिन मुलका शब्दहरु इङ्लिसमा भित्र्याए । ३०% फ्रेन्चलाई स्थान दिए ।२०० जति संस्कृत शब्द सापट लिए । ९०० जति अरबिक शब्दहरु समेटे । नेपालबाट समेत शेर्पा, योग, कर्म, हिमालय, जस्ता शब्दहरुलाई अक्सफोर्ड डिक्सनरीमा स्थान दिए । १५ औं शताब्दिमा शेक्सपियरले लेख्ने अंग्रेजी भन्दा अहिलेको अँग्रेजी अझ उदार र सशक्त बनिसकेको छ । ममलाई मोमोज, कर्मलाई कर्मा, योगलाई योगा उच्चारण गरेर अँग्रेजिकरण गरेजस्तै सबै भाषाका शब्दहरुलाई खुलामनले स्वागत गरेका छन् ।

हामीले चाहेर नचाहेर पनि अँग्रेजी शब्दहरुको प्रयोग नगरि हातको मोबाइल, टेबलको कम्युटर, भित्ताको घडी टिभी चलाउन असहज हुन्छ । नेपालीमा उल्था गरिएको प्रविधिको प्रयोग नयाँ पिँढीको लागि सजाय जस्तै हुन्छ । स्कुलमा ‘म अँग्रेजी पढ्दिन’ भन्नेहरु स्कुल नै जान नपाए जस्तै दैनिक जीवनमा पनि अब सामान्य अँग्रेजी नजान्नेहरु पछाडि पर्ने निश्चित छ। चीनका विद्यार्थीहरु अमेरिकी कलेजमा सबैभन्दा बढी देखिन थालिसकेको छ । हामीले अँग्रेजी नसिकी नजानि अब धरै छैन । यो भाषा सीप सिके जस्तै हो । व्यक्तित्व विकासमा आफुलाई निखार्ने पहिलो कडि नै अँग्रेजी बनेको छ ।