अमेरिकामा सामाजिक कार्य गर्ने भनि गैर-नाफामूलक संस्थाहरुको नियमन गर्ने अमेरिकी संघीय कानुन, विशेषगरि Foreign Agents Registration Act (FARA) तथा Nonprofit Organization Registered Regulations 501(c)३ अन्तर्गत नेपाली जनसम्पर्क समिति, प्रवाशी नेपाली एकता मंच, ऱाप्रपा र अनेक नेपाली राजनीतिक पार्टीहरुसंग आवद्द भएका भातृ संस्थाहरु छन। आउने फागुन २१ मा नेपालमा चुनाव हुने र अहिले पार्टीको महाधिवेशन हुने भएका एमाले, काग्रेस र अन्यमा केन्द्रीय सदस्य हुने र चुनावमा टिकट पाउन यी संस्थाका नेताहरुको नेपाल जाने लर्को लागेको छ। कति त नेपाल पुगेर आफ्नो भाग्य उदयको पर्खाईमा छन।

अमेरिकाको ५०१(c)(३ ) अन्तर्गत दर्ता भएको गिरिजा प्र कोइराला फाउन्डेसनका अध्यक्ष सोमनाथ घिमिरे बताउछन, “अमेरिकाको ५०१(c)(३ ) अन्तर्गत दर्ता भएको गैर–नाफामूलक संस्थाले अमेरिकामा कुनै पनि राजनीतिक कार्यहरु गर्नै मिल्दैन। अमेरिकी कानुनले यस प्रकारका संस्थाहरूलाई सदस्यता शुल्क, दान वा सहयोगस्वरूप संकलित प्रत्येक रकमको स्पष्ट र पारदर्शी अभिलेख राख्न, सो रकम संस्थाको उद्देश्य अनुसार मात्र प्रयोग गर्न, तथा कर छुट सम्बन्धि आधिकारिक रसिद अनिवार्य रूपमा उपलब्ध गराउन बाध्य बनाएको छ। तर उक्त कानुनी दायित्व पालना नभएको आरोपले संस्थाको वैधानिकता र नियतमाथि प्रश्न खडा भएको छ- घिमीरे बताउँछन्।

अमेरिकामा संस्थाहरूले सांस्कृतिक, सामाजिक, शैक्षिक र परोपकारी गतिविधि गर्ने भनि 501(c)३ अन्तर्गत दर्ता भएपछि त्यस्ता सस्थाहरुले कर छुट पाउँछन। त्यसैले तिनले अनिवार्य रुपमा आई. आर. एसको नियम अनुसार प्रत्यक आर्थिक बर्ष समाप्त भएपछि आफ्नो सम्पुर्ण आर्थिक गतिबिधि प्रतिबेदन आईआरएसलाइ बुझाउनु पर्दछ। साथै आफ्ना सदस्यहरु, दाताहरुलाइ उनीहरुबाट प्राप्त सहयोग रकम बापत सस्थाले कर फारम १०९९ प्रेतिबेदन दिनु पर्दछ। किनकि 501(c)३ अन्तर्गत दर्ता भएको संस्थालाई दिएको सहयोग रकममा कर छुट पाइन्छ। तसर्थ दाताहरुले आ-आफ्नो बार्षिक कर प्रतिबेदन राज्य र सघीय सरकारमा पेश गर्दा कर फारम १०९९ पनि समावेश गर्नुपर्दछ।

साथै सस्थाले आईआर एसलाई फारम ९९० पनि बुझाउनु पर्दछ। जसमा संस्थाको उदेस्य, लक्ष्य र मिशन अनुसार बर्षभरि गरिएको बिभिन्न कार्यक्रमहरु र मुख्य तिन कार्यक्रम बारे बिस्तृत बिवरण उल्लेख गर्नु पर्दछ। यसले कति संख्यामा समुदायलाई सहयोग पुग्यो , के उपादेयता रह्यो इत्यादिको मुल्यांकन गरिन्छ। बिभिन्न व्यक्तिहरु, सरकारी, गैरसरकारी संस्थाहरुबाट प्राप्त सहयोग अनुदान कसरि उपयोग गरियो भन्ने मुल्याकन गर्न सजिलो हुन्छ।

तर अहिलेसम्म ५०१(c)(३ ) अन्तर्गत दर्ता भएको गैर–नाफामूलक संस्थाहरुले यो रिपोर्ट आफ्नो वेबसाईटमा राखेको देखिदैन। त्यसैले दाताहरुले आफुले योगदान गरेको रकम कतै हिनामिना त गरिएको छैन भनि शंका गर्न थालेको बुझिन्छ। यो शंका अहिले नेपालमा डलर जलेको देखेपछि त झनै बढ़ेको देखिन्छ। यो शंका मेट्न संस्थाहरुले अब जनवरीमा आफ्ना सबै दाताहरुलाई कर फारम १०९९ अनिवार्य उपलब्ध गराउन जरुरीछ। दाताहरुलाई यो कर फारम १०९९ प्रदान नगरी अरु अनेक बहानामा रकम अशुल गर्न उचीत हुदैन।

पारदर्शिता बारे गिरिजा फ़ाउण्डेशनका उपाध्यक्ष शुवर्ण लामा भन्छन,
“पारदर्शिता, जवाफदेहिता र स्पष्ट आर्थिक विवरण बिना सञ्चालन हुने कुनै पनि गतिविधिले संस्था मात्र होइन, समग्र नेपाली समुदायलाई नै कानुनी तथा नैतिक जोखिममा पार्न सक्ने भएकाले यस विषयमा गम्भीर ध्यान दिनु अपरिहार्य देखिएको छ । नेपालको विनाशकारी भुकम्पको नाममा संकलन गरेको रकम भातृ संस्थाले झ्वाम्म पारेको अझै ताजै छ, लामा बताउॅंछन।”

अहिलेसम्म यी सामाजिक संस्था भनि स्थापना भएका पार्टीका भात्री संस्थाले आफ्ना पार्टीका नेताहरु ससुराली आए झैँ अमेरिका आउँदा सदस्यहरुलाई भेला गराएर ती नेताबाट अर्थहिन भाषण सुनाउने गरिएको देखिन्छ। अमेरिका बस्ने सदस्यलाई नेपालका नेताको कुराले कुनै महत्व राख्दैन । आफ्ना बुद्धिजिवि सदस्यहरुलाई अमेरिकाको बिभिन्न क्षेत्रका ज्ञान ती नेताहरुलाई सिकाएर नेपालको पार्टी र सरकार चलाउन केही गरेको देखिदैन। सिर्फ नेताको अगाडि ज्यू हजुरी गरेर चाकडी देखाउने र आफ्नो दुनो सोझ्याउने मात्र गरेको देखिन्छ। त्यसैले नेपालका नेताले जति अमेरिका घुमे पनि नेपाल गएपछि केही गरेको देखिदैन।
त्यसैले अब यी संस्थाहरुले सामाजिक कार्य लगायत नेपालको राजनीतिमा पनि चासो हो भने संघीय कानुन अनुरुप ५०१ (सी ) ४ र राज्यको कानुन अनुसार कर्पोरेशन, ट्रष्ट वा संघ दर्ता गर्नुस। तर याद गर्नुस, यो कानुन अनुसार दर्ता भएपनि सिमित राजनीतिक गतिबिधि मात्र गर्न पाईन्छ। जस्तो बिदेशमा रहेका नेपालीको लागि गैर आवाशीयको सट्टा, बंशीय नागरिकता दिलाउन वकालत गर्ने, नेपालमा विभेदित जातपात हटाउन वकालत गर्ने, इत्यादि।
तर याद रहोस, यो कानुन अन्तर्गत दर्ता भएका संस्थामा आर्थिक सहयोग गर्नेले ५०१ (सी) ३ मा जस्तो कर छुट पाउदैनन। यसले गर्दा संस्थाको क्रियाकलाप सशक्त हुनुपर्छ र दाताहरुलाई आफ्नो कार्य उपलब्धिले प्रभाव पार्न सके मात्र प्रशस्त आर्थिक सहयोग प्राप्त गर्न सकिन्छ। उदाहरणको लागि हेर्नोस, प्लाण्ड परेण्टहुड, नेशनल राईफल एसोसिएसन, सिरा क्लब, हुम्याँन राईट्स केम्पेंग, इत्यादिले समुदायको लागि गरेको राजनीति वकालत।

अब अमेरिका बसेर नेपालको पाराले नेपालको नेता रिझाउने उद्देश्यले संस्था चलाएर काम छैन । अमेरिकामा अमेरिकी कानुन अनुसार आफ्नो मिशन, उदेस्य, लक्ष्य स्पष्ट भएर मात्र संस्था चल्छ। अमेरिका बसेर नेपालको राजनीति गर्नु भन्दा नेपालमै गएर नेताको चाकडी गर्दै राजनीतिमा लागे राम्रो।